8A. 1599 april 1. Aan de Doge, de Senaat en de inwoners van Venetië.1

Duci, senatui populoque Veneto.

Anno, aut si quid infra est,2 princeps serenissime, clarissimi magnificique viri, cum in comitatu nobilissimorum Belgii legatorum in Galliis versarer,3 postquam Lutetias Parisiorum venissemus, salutavimus legatum vestrum Fr. Contarenum, virum me Hercules et blandum et gravem et, ut multa paucis complectar, vobis vestraque dignum republica.4 Quem cum viderem cum iisdem legatis nostris, Nassovio inquam, et Oldenbarneveldio affatim colloquentem, occasio nescio quo pacto mihi data videbatur mecum expendendi abstrusam mirabilemque utriusque, vestratis nostratisque videlicet, reipublicae similitudinem et quandam quasi συμπαθείαν. Considerabam summam in rebus gerendis aequalitatem et libertatem tyrannidosque fugam, considerabam politiae formam et imperium non grave, et quicquid illi qui de optimo rerumpublicarum statu ordineque dignum aliquid conscripserunt, laudant, in hisce ferme duabus repertum, summa cum sollicitudine comparabam. Inveni neque tam lacte lacti esse consimile, neque ovum, quod aiunt, ovo,5 uti hae πολιτει̂αι in singulis et universis conveniunt: adeo ut iniuriam vobis facere et dedecus afferre videretur, qui vos aliis quam nobis conferret, et merito Ordines nostros honore afficere iure censeretur, qui eos vestrae omnium optimae caeterisque non paucis parasangis6 praestanti reipub[licae] compararet.

Haec cum ita perpenderem posteaque saepe in animo meo recolerem, cogitavi si quid dignum a me unquam possit proficisci, id vestrae Amplitudini merito debere consecrari. Atque en commodum obtulit se occasio qua rem vobis dignam, in qua etiam aliquid meum est, vestro nomini possem dedicare. Libellus hic, quem vobis offero, παραίνεσις et

14

Ut itaque rem paulo altius repetamus, Aristoteles philosophorum acutissimus iurisconsultique celeberrimi testantur omnia συναλλάγματα ex naturae humanae necessitate reperta,7 ut id quod uni deest eo quod alteri superesset pensaretur et, quia non omnis tellus fert omnia,8 vicissim merces permutarentur. Iam vero quoniam longa aliquoties sunt terrarum intervalla, per quae neque iumentorum opera neque curruum instrumento res et merces possint transportari, inventa est navigatio, ut pelagus suppleret terrarum defectum. Sed sane frustra haec omnia natura solertissima effecit, si navigandi ratio certa quodammodo nequit inveniri et dubiis cursibus nautae suum iter, quod fieri non potest, conficere compelluntur. Itaque antiqui navigatores, merito summam censentes cum navigatione astrologiae esse cognationem, omnem cursum ad astra direxerunt, Sidonii ad Cynosuram quae certior, Graeci ad Helicen quae clarior.9 Sed quia neutrum sidus plagam mundi recta designat, saepe coniectura fallebantur, et quia non semper nox tam clara est, ut stellae illae appareant, si quando caelum esset obscurius, nullam habebant rationem ex qua cognoscerent ad quem locum quamve partem gubernaculi flexum compararent. Unde saepe et passim apud auctores videmus conqueri de nocturnis tenebris navigantes et maximas celeberrimasque classes ob earum rerum incertitudinem disiectas atque dissipatas.

Sed sane natura ita comparatum esse videtur, ut non omnia simul declarentur, sed post longa demum temporum intervalla constet de rerum certitudine. Lapis est qui ob summas vires Herculeus et a ferro attrahendo σιδηρι̂τις appellatur,10 vulgo ab inventore Magnes nominatur. Constat enim ex Nicandro et Plinio11 a Magnete quodam ferri cuspidi adhaerescens esse inventus.12 Eius post longam annorum seriem nova virtus est aperta, quod videlicet ferro, aut chalybi potius, illitus, septentrionem designaret. Cum itaque ex mirabili eius demonstratione septentrionem et ex adverso austrum navitae cognoscerent, computatione facta ex poli - ut nominant - elevatione, latitudinis rationem certa, uti putabatur, indagine addiscebant. Sed neque hoc gaudium, quemadmodum fieri solet, fuit diuturnum; cum enim ab oriente ad occidentem navigaretur, sensim repertus est magnes a septentrione nonnihil declinare, quae res non parvam nautis incussit dubietatem et incertitudinem. Nunc tandem diuturna declinationum magneticarum variis in locis et temporibus indagatarum observatione id effectum est, ut viri mathematices doctissimi, et inter eos princeps illustriss[imus], autumarentur id ipsum non forte fortuna, sed ex naturae quadam ratione fieri, ut pro locorum varietate demonstratio chalybis variaret. Quapropter princeps hanc paraenesin a mathematico suo Stevinio conscriptam iis ad quos maris praefectura attinet transmisit, ut si haec non in omnibus ita sese haberent

15

Quoniam igitur certum est hanc scientiam non aliter posse inveniri quam collatis variorum experimentis et diversis observationibus scientiae - quae ἀπὸ τω̂ν καθ᾽ ἑκάστου πρὸς τὸ καθ᾽ ὅλου μεταβαίνει13 - faciliorem sterni viam posse, placuit hoc qualecunque illustriss[imo] pr[incipi] σύνταγμα vobis offerre, ut si vos, qui navigationibus maxime polletis, huius rei eam esse utilitatem remini quam nos, qui ad summam reipub[licae] - ut iurisconsultorum κορυϕαι̂ος14 ea in re loquitur - pertinere aestimamus, data a vobis opera ut nautae vestri quocunque locorum venerint assumptis instrumentis ad eam rem necessariis chalybis magnete illitae declinationem diligenter observent, tandem certitudinem eam consequamur ut in navigationibus sciant navium magistri, ad quam latitudinem, ad quam declinationem - quae longitudinis necdum repertae vicem sustinebit - sese debeant comparare; ut hoc modo quoscunque volunt portus indubitata ratione reperiant.

Et quanquam hic usus sit ad quem haec paraenesis primario est destinata, quin tamen multo plures non minus utiles possint inveniri, non dubitamus. Cuius generis illud est quod nos nupere invenimus et ipsis etiam aliarum linguarum textibus iussimus subiungi, quod vobis et nobis summae utilitati esse possit: nempe ut cum classis aliqua - quo nomine vestra respublica vel maximam famam est assecuta - adversus hostem instruitur, in medio pelago certus locus possit constitui, in quem si forte vis aliqua maior superveniret, omnium navium post certum tempus esset concursus.15 Quae quoniam et vobis et nobis non parvo possunt esse usui, summe vos rogatos velim ut hoc munusculum grato accipiatis animo et summopere conemini eam rationem perficere, qua nostrum utrique et toti humano generi possit commodari,

vestrae Serenissimae Reipublicae devotissimus,
Hugo de Groot.

Delph[is] Bat[avorum], anno 1599, Kal[endis] Aprilibus.