eLaborate
::: eLaborate options :::
    Show pagebreaks
    Show variations
    Search



    Searchform

    Fulltext search

    correspondent

    Search domain

    Search site
    Search current document

    Letter



    1046. 1626? [?] Aan G.J. Vossius1

    Vir optime atque amicissime,

    Nolui mea gaudia morari. Itaque simul ut te carere sum coactus, ad chartas tuas convolavi, in quibus ego et diligentiam admirabilem et perspicuam veri explicationem cum summa iudicii modestia ultra quam credas exosculor. Utinam cum aliqua senatus academici approbatione prodeat is liber2 et aut ordinibus aut senatui nostro dedicetur. Id enim nunc potius duco quam curatoribus.

    De Cassiano3 videndum adhuc censeo, an ulla statuerit decreta absoluta convertendi hominem. Nam ea si non statuit, non potuit is, qui praeveniri interdum vult voluntatem, interdum non praeveniri, praeveniendi vocabulo intentionem talem Dei designare. At patres Graeci cum saepe generaliter negant praeveniri humanas voluntates, probabiliter creduntur intellexisse praeventionis vocabulo praedeterminationem. Quare cogitemus, an haec potius Cassiani mens, ubi de renatis agit4, interdum actuale auxilium superaddi habituali, interdum ex solo habitu pias actiones elici. Sed hoc in latronem5 et Zachaeum6 non convenit. Quare de illis agens per actus bonos non praeventos a gratia videri potest intellexisse desiderium quoddam salutis naturale et alia, quae a potestate pendent locomotiva, quae quamquam bona spiritualiter non sunt, occasionem tamen quandam praebere possunt primae gratiae. Illud quoque considerandum est, an absoluto decreto convertendi posito sequatur praedeterminatio ad conversionem. Nam praedeterminationis voce video plerosque ita uti, ut necessitatem praemotionem intelligant, qui decretum ipsum praefinitionem appellare malunt. Neque desunt tamen, qui praedeterminationis vocabulo uti videntur laxius, quippe cum eam in physicam atque moralem discriminent7. Perseverantiae donum an quis recte dicatur accipere ante id tempus, post quod capitaliter pecca-

    5

    turus non est, sive id principium internum sufficiat, quae est confirmatio in gratia, sive cum principio interno, puta fide vera et si non confirmata, concurrat externum, protectio scilicet certa atque infallibilis. Id si ita est, quomodo mihi sentire videtur interdum Augustinus, sane vitae prolongatio ad donum praedestinationis pertinebit, non tamen illud ultimum praedestinationis effectum, quod est perseverantiae donum, sed ad id ipsum donum rationem habebit antecedentis8. Lemma canonis 19 Arausicani9 mihi videtur haud satis congruere canoni, ne sic quidem ut eum reponis. Ubi enim de conservanda innocentia primi hominis agitur, bonitas Dei mihi videtur habere locum, at miseratio haud item.

    Augustinum distinctis locis ostendis quaedam a se scripta ut male scripta condemnare, quaedam excusare. Sed videntur mihi quae excusantur esse non ex iisdem libris, si recte memini. Ante episcopatum gratiae necessitatem ad fidem cum Massiliensibus aut ultra etiam negavit10. Ipsis episcopatus initiis locutus nimis caute videri voluit praesupposuisse gratiam, quam non expressit, sicuti nos de Graecis plerisque sentimus. Cogita etiam, an satis sit deducere necessitatem spiritualium motionum ad fidem et paenitentiam ex sola eminentia eorum actuum supra naturam hominis, an vero aliquid sit adiungendum eo loco de humanae naturae post lapsum vitiositate. Video id quibusdam non placere. Attamen maior quaedam egentia auxiliorum in nobis quam in Adamo statuenda videtur. Locus Augustini ex Epistola VII ad Vitalem non eum mihi videtur sensum habere ad quem adducitur, nempe orandi vires esse ex gratia, quod tamen sine dubio credidit Augustinus. Sed hoc mihi isto loco videtur agere ut ex orationibus et gratiarum

    6

    actionibus ostendat id quod orando impetrare studemus, atque id unde, id est ob quod gratias agimus, non a natura esse sed ex gratia puta fidem conversionem et similia11. Sed de his tuum esto iudicium.

    Ego te tuosque labores et statum ecclesiae Domino Iesu commendo.

    Tuus tuo merito
    H. Grotius.
    Notes



    1 - Gedrukt Hugonis Grotii Reginae, Regnique Sueciae Consiliarii, et apud Regem Christianissimum Legati etc. Epistolae quotquot reperiri potuerunt; in quibus praeter hactenus editas plurimae Theologici, Iuridici, Philologici, Historici, et Politici argumenti occurrunt. Amstelodami MDCLXXXVII, p. 77. In de nagelaten papieren van wijlen dr. P.C. Molhuysen vond ik ten aanzien van deze brief de opmerking: ‘is veel vroeger -1618’. Daar ik voor deze vroege datering geen overtuigende argumenten kan vinden, neem ik haar niet over. De klassiek-filoloog Gerard Joh. Vossius (1577-1649) was in 1622 hoogleraar te Leiden geworden.
    2 - Vgl. no. 1230: ‘Multi rogant Vossium, ut partem quandam Historiae ad Pelagianam causam pertinentis, de praedestinatianis veteribus, quia edere tempora non siverunt scriptam amicis exhibeat.’
    3 - Joannes Cassianus (± 360-± 435), schrijver o.a. van Collationes Patrum; men zie vooral Coll. XIII, 7-9 en 17/18.
    4 - In tegenstelling dus met de heidenen, die niet renati zijn. Renati hebben de heiligmakende genade of de gratia habitualis. Het gaat hier dus waarschijnlijk niet om een bepaalde passage van Cassianus, maar om diens gehele betoog over de gratia Dei en de arbitrii libertas.
    5 - Zie Lukas 23, 39 vv.
    6 - Zie Lukas 19, 1 vv.
    7 - Praedeterminatio, praemotio, praefinitio zijn termen, die niet bij Augustinus voorkomen; zij zijn van latere, scholastieke tijd.
    8 - Het object van het sentire is blijkbaar de bij Augustinus voorafgaande zin, niet de door Grotius eruit getrokken conclusie in de eigen zin. De bij Grotius voorafgaande zin: Perseverantiae donum an quis recte dicatur accipere ... is een vraag, en wel de vraag of men wel terecht van een donum perseverantiae kan spreken voor de tijd, waaraan door een zware zonde een einde komt. Indien het stellen van de vraag de persoonlijke twijfel van Grotius tot uitdrukking wil brengen, kan hij inderdaad voortgaan met de woorden: Id si ita est quomodo mihi sentire videtur interdum Augustinus. Deze zegt n.l. bij herhaling, dat hij weliswaar niet over woorden wil twisten, maar dat hij liever niet van perseverantia spreekt en het donum hiervan, wanneer men uiteindelijk door het vallen in een zware zonde toch blijkt niet te volharden. Het donum perseverantiae beperkt hij liever tot de eindvolharding, de perseverantia usque in finem, de perseverantia finalis. Aldus b.v. in De correptione et gratia b.v. 7, 16 en 8, 17; 13, 42 en vooral in De dono perseverantiae, b.v. 1, 1; 6, 10; 9, 21; 17, 41; enz. Wat de voortzetting van de zin betreft: sane vitae prolongatio ad donum praedestinationis pertinebit, non tamen illud ultimum praedestinationis effectum, quod est perseverantiae donum, enz. hier moet gelezen worden: non tamen ad illum ultimum praedestinationis effectum enz. Alleen zo is de zin goed te begrijpen en alleen zo beantwoordt hij inderdaad aan de gedachten van Augustinus in de boven genoemde werken.
    9 - Concilie van Orange in 529 (Arausicanum II; het minder belangrijke Arausicanum I had plaats in 441), waar in 25 capitula of canones en een geloofsbelijdenis de genadeleer van Augustinus tegen het Semi-pelagianisme werd verdedigd, in 531 door paus Bonifatius II bekrachtigd. Zie voor het 19de capitulum C.J. Hefele, Histoire des Conciles d'après des documents originaux cont. par le card. Hergenröther. Nouvelle traduction française faite sur la deuxième édition allemande corrigée et augmentée ... par H. Leclercq, Paris 1907 vv., II p. 1099; dit kapittel is een uittreksel uit Augustinus Ep. 186, c. 11 no. 37, J.P. Migne, Patrologia Latina 1844-'55 XXIII, kol. 830. Welke lemma op deze canon bedoeld is en van wie, weet ik niet.
    10 - Vgl. hetgeen Augustinus zelf zegt in De praedestinatione sanctorum liber ad Prosperum et Hilarium primus (Migne, PL. XLIV, kol. 959-992) en wel c. 3, no. 7 en c. 4, no. 8. Vgl. ook Retractationes I, 23, 2 en 3 (Migne, PL. XXXII kol. 583-656, spec. kol. 621-622). In beide genoemde werken zegt Augustinus, dat hij vroeger in genadekwesties niet altijd zuiver gedacht heeft, maar verzet hij zich ernstig ertegen, als zouden zijn opvattingen ooit zuiver pelagiaans geweest zijn. Eenzelfde getuigenis is te vinden in De dono perseverantiae 20, 53.
    11 - Epistola ad Vitalem volgens de oude brieftelling niet VII, zoals in de tekst staat, maar no. 107 en volgens de sedert de Maurini gebruikelijke telling no. 217 (Migne, PL. XXXIII, kol. 978-989), is geschreven in 427. De brief heeft inderdaad de zin, zoals die door Grotius wordt omschreven en niet die, welke Vossius hem blijkbaar heeft gegeven; zie het thema van de brief, zoals Augustinus zelf het omschrijft in 1, 2 en zoals hij het zelf ook weer samenvat in 7, 30.