365

1964A. 1635 januari 5. Instructies voor Hugo Grotius.1

1. Instructie van Axel Oxenstierna voor Hugo Grotius, 5 januari 1635

Libellus memorialis eorum quae nomine serenissimae reginae regnique Sueciae apud christianissimum Galliae regem dominus cancellarius regni Sueciae domino Hugoni Grotio expediunda commisit. Actum Moguntiae, die 26 Decembris anno 1634.2

1. Dominus Grotius itinere recta in Galliam ad regem suscepto cum venerit in aulam, regem ac cardinalem eo ordine ut se obtulerit nomine reginae Sueciae a cancellario modo decente salutet ac caeteris peractis curialibus primo praestita hactenus defuncto regi dum viveret et ab eius excessu filiae reginae amicitiae foederisque officia, cancellario vero favorem summum, quousque cum dignitate ac decoro licet, extollat et quanti id suo loco fiat paucis declaret. Deinde cancellarium, quod illico sine praeeunte communicatione ac mandato suorum principalium non acceptarit firmaritque pacta a legatis confoederatorum3 nuper Parisiis concepta4 excuset, ab hoc potissimum argumento, quod videret legatos confoederatorum nulla penitus habita ratione regni Sueciae nude tantummodo commoda incommodaque respexisse statuum confoederatorum Germaniae atque ideo et tacite sustulisse foedus cum regina regnoque Sueciae ictum5 atque id ad suos solos traxisse. Quod licet cancellarius sibi non sumat disceptandum si regi Galliae ita placeat, verum cum minister ac legatus reginae ac regni Sueciae sit ac suorum mandatis imperiisque teneatur nec minus obstrictus sit habere rationem eorum quae salutem dignitatemque suorum spectent, nullum esse dubium quin et christianissimus Galliae rex et cardinalis consilium hoc ex iusta causa enatum non sint improbaturi. Ac licet cancellarius de regis ac cardinalis faventissimo affectu et prudentissimo iudicio non ambigat,

366

2. Hisce ad hunc modum aut circiter dictis atque si opus sit quibuslibet suo loco uberius explicatis ac deductis ad iustam excusationem et ad eximendos animis ipsorum conceptus noxios, evitet dominus Grotius particulares omnes de pactis praedictis discursus, nisi quae dici queant sine invidia et aculeo aut rei necessitas expresserit.

3. Si placuerit tractatuum reassumptio et aut cardinalis ipse eos in se susceperit aut alios deputaverit, dominus Grotius initio renovationem et confirmationem Heilbronnensium pactorum6 urgeat et ut extendantur novisque condicionibus huic tempori accomodatis amplificentur, patiatur ac suadeat.

4. Quodsi instituta fuerit de dicto foedere Heilbronnensi communicatio ac deputati Gallici praetendant tempora mutata esse cum rebus ipsis et nonnulla in illis pactis egere declaratione, dominus Grotius hoc accipiat cum distinctione servatae retentaeque inter Gallum et imperatorem pacis, aut ruptae. Si servetur, parum deflexisse consilia aut res a prioribus rationibus. Si rupta sit, non recusari mutatas rationes esse. Interim manere eundem scopum, eandem causam et alia plura quae non immerito retinerentur.

5. De articulis particularibus Heilbronnensis foederis7 cum fuerit instituta actio visumque sit ad singulas descendere, dominus Grotius primum articulum det operam ut conserv(et); secundi articuli generaliter considerati ratio iusta est; si tamen de militum numero quaestio incidat, praestat eum et quod illi adiunctum est aut ab eo dependet, reiici ad iustum cum omnibus confoederatis tractatum. In tertio articulo dominus Grotius pro virili elaboret pro obtinendo subsidio in usum regni Sueciae, monstratis rationibus maximorum sumptuum quos facere coactum est regnum Sueciae propter diffusum per Imperium bellum et expensas innumerabiles quae bellum sequuntur et vix a quoquam nisi prudentissimo et qui onera sustinet, sentiuntur. Quodsi tamen hunc Gallici deputati oppugnaverint, reiiciatur hic articulus ad ultimum. Quartus et quintus articuli vix veniunt in controversiam, et si quid motum fuerit, facile diluetur, neque eius momenti sunt ut tractatus impedire necesse sit, sive admittantur, sive reiiciantur. Sextus articulus de excercitio religionis catholico-romanae si iis clausulis et condicionibus retineri possit, in eo dominus Grotius elaboret cuiusque exceptionis praegnantes rationes allegando; quodsi vero exinde altercatio excreverit, inprimis quod status confoederati, quorum magis interest, iam consenserint, id agat dominus Grotius ut hic articulus generalibus verbis conceptus referatur ad id, de quo inter regem Galliae et confoederatos iam dudum convenit, hoc reservato ut catholici romani sub iurisdictione regni Sueciae viventes in Germania fidem et obsequium praestent et sub hisce non canonici caeterique otiosi, sed qui sacris vacant comprehendantur cultuique divino nostro in templis excercendo nullum inde enascatur impedimentum. Septimus articulus iustus per se et aequus est, nec indiget interpretatione. Octavus quoque nihil opus habet explicatione. In nono id addi potest, ut tractatus de pace communi consensu instituatur. Decimus et undecimus rationi consentiunt; ac si rex Galliae annos observandae pacis augeri voluerit, non erit operae pretium aut iusta ratio se opponendi.

6. Poterit fieri, ut rex Galliae urgeat acceptationem pactorum a legatis confoederatorum conceptorum et a confoederatis confirmatorum.8 Dominus Grotius ad id respondeat cancellarium ut directorem foederis stiturum pactis quae confoederati acceptarunt ex ipsius hortatu et adsensu; quominus autem nomine reginae suae solenniter illa accep-

367

7. Si hisce rationibus rex Galliae motus non fuerit, sed adhuc institerit acceptationi, id eousque inseri pactis poterit, ut director foederis communis consilia omnia ex praescripto eorum quae pacta sunt inter regem Galliae et status directurus sit, salvo nihilominus speciali, quod cum regina ac regno Sueciae est, foedere; tum ut speciali responso regis Galliae caveatur octavum articulum impedire non debere, quominus vir aliquis expertae virtutis et peritiae militaris praefici generalis muneri possit, non obstante quod sanguine ducali Germanico non sit prognatus.

8. Ut vero reginae regnoque Sueciae in compensationem eorum, quae aut sustinere adhuc cogetur, malorum, aut cedere securitati regis Galliae velit, ex parte aliqua caveatur, inprimis ut adpareat tanto evidentius amicitia et benevolentia regis Galliae, Grotius sequentes articulos renovandi augendique foederis Heilbronnensis proponat, seu semel ac simul, seu per articulos singulos, et urgeat modo quem ipsi monstraverit occasio et eorum, quibus cum res erit, inclinatio aut aversio.

I.

Renovetur et stabiliatur foedus Heilbronnae ictum mense Aprili, nisi quae hisce mutata declaratave fuerint.

II.

Rex Galliae hostem communem imperatorem Ferdinandum et eiusdem adhaerentes viribus omnibus bello persequatur et regina Sueciae cum confoederatis vires suas intendat terra marique adversus eundem hostem communem. Ac si bellum Polonicum sublatum suspensumve fuerit,9 regina Sueciae etiam caeteris confoederatis Germaniae principibus ac statibus fluctuantibus non desistat hostem dictum persequi, donec pax iusta, decora ac vicinis omnibus, inprimis reginae Sueciae ac regi Galliae tuta, communi consilio, consensu et tractatu utriusque regis ac caeterorum interessentium obtenta fuerit.

III.

Si qui interim enascantur regno Sueciae novi hostes reperianturve qui vel invidia vel aliis de causis adversum id conspirent, hos amovere aut detinere interventione sua rex Galliae teneatur; aut si ad aequas rationes devenire nolint, non recuset subsidia sua, de quibus convenerit.

IV.

Regina Sueciae Benfeldium, hypothecam sibi a statibus inter alia relictam, cedat securitati regis Galliae atque eidem in manus tradi curet cum suis adiacentiis in Alsatia, ideoque rex Galliae vicissim promittat se nullas pacis condiciones cum hoste initurum

368

V.

Rex Galliae promittat, si bello confecto et pace constituta universali Alsatiam in manum hostis restitui contingeret, se Benfeldium aut Argentinensibus traditurum aut demoliturum, nec permissurum dictum Benfeldium in potestatem domus Austriacae devenire in posterum cum praeiudicio ac periculo Argentinensium.

VI.

Rex Galliae adsistat consilio operaque reginae regnoque Sueciae in retinenda et conservanda possessione eorum locorum quae in Saxonia et Westphalia posside[n]t, tum in retinenda et conservanda possessione Moguntini archiepiscopatus et episcopatus Wormatiensis et bonorum iuriumque eo pertinentium, sive nunc possideantur, sive ab hostibus insessa, ubi recuperari poterunt, idque eo usque donec pace facta quae sit rerum facies futura, constitutum fuerit.

VII.

Quae sunt hactenus vel a rege Sueciae pie defuncto vel nomine reginae a domino cancellario in benemeritos aut quacunque de causa collata bona, ea si vel iam venerunt in potestatem regis Galliae aut ventura sunt occasione bellorum, dictus rex Galliae ea donatariis permittat ac donationes servet.

VIII.

Rex Galliae pactum foedere subsidium praescripto tempore et nunc restantem hactenus terminum subsidii Novembris mensis anni 1632 regno Sueciae solvat.11

9. Aequitatem harum condicionum dominus Grotius studio omni evincat; tertiam conditionem urgeat, sed si obtineri nequeat expungatur. Idem observetur in quinta et septima. Ast prima, secunda, quarta et sexta condicio illustrari aliis verbis, tolli in universum non poterint. In octava condicione stricte petatur solutio subsidii debiti mense Novembris anni 1632, quod rex defunctus confisus promissis et foedere vivus adhuc mutuam aliunde sumpsisset pecuniam in usus suos idque subsidii debitoribus assignasset, quibus postmodum satisfieri oportuit ex subsidiis quae mense Maio sunt soluta; tum quod dominus de Feuquires12 Heilbronnae in se eius termini solutionem suscepisset et postmodum saepius eius promissio facta sit.

10. Subsidium vero annuum promissi millionis, licet dominus Grotius facile inventurus sit rationes postulati, si tamen rex Galliae apertum cum hoste bellum praetenderit et auxiliares copias foederatis praestandas ideoque eximi velit hoc onere, insistat dominus Grotius praeteriti Novembris subsidio et mediae parti subsidii annui, inprimis si bellum regno Sueciae Polonicum exarserit.

11. De hoc autem ultimo articulo nihil agat dominus Grotius, nisi prius adpareat regem Galliae et cardinalem a foedere Suetico secundum condiciones praescriptas non esse alienos ac propendere in amicitiam eiusdem veluti suis destinatis utilem. Alioquin si signa adpareant aversi affectus, caute hic agat, ne prostituatur dignitas regni, atque cuncta in suspenso teneat donec cancellario perscripta et quo in cardine res ac consilia versentur significatum fuerit.

12. Interim dominus Grotius non desistat animos cunctorum, inprimis regis ac cardinalis, flectere ad dignitatem ac commoda reginae regnique Sueciae, et si quid sinistri ex relatu malevolorum in animis ipsorum conceptum sit, pro sua dexteritate ac industria eximere ac lenire illosque certos de cancellarii loco reginae regnique Sueciae in statum Gallicum affectu et propensione reddere conetur.

369

13. Quod si vero convenerit inter ipsum ac deputatos, id observet, ut ratificatio sit libera domino cancellario aut ad minimum ab hoc visa et adprobata antequam certi quid fuerit statutum; deinde ut relatio ad regentes regni Sueciae non minus sit libera, non quod dominus cancellarius de illorum adsensu dubitet, sed ne ipsis insciis aliquid constituat, cuius rationem reddere ipsi difficile aut ad invidiam proclive sit.

Actum ut supra,

Axelius Oxenstierna.

Bovenaan de instructie staat in een onbekende hand: Manu Petri Schmaltzii13 de autographo illustrissimi domini cancellarii Axelii Oxenstiernii descriptus [libellus].

2. Toevoeging aan de instructie voor Hugo Grotius

Memoriale instructionis datum nomine regni Suedici Hugoni Grotio, eunti legato in Galliam

Dabit operam, ut intelligat rex Galliae et qui secundum regem plurimum possunt, quis sit praesens Germaniae status, praesertim post cladem ad Nortlingam,14 quae vires hostium ex quo rex Hungariae summae spei destinatus regimen suscepit, quae apud multos protestantium foederis inconsiderantia malorum urgentium, partim et animorum deiectio et dissidii semina. Quae omnia generaliter quidem ita disseri publice poterunt cum quodam bonae spei temperamento, peculiarius autem explicari et pressius intendi in privatis cum proceribus colloquiis.

Ob eas causas rogandus rex, ut potentiae, quae sine maximo Europae periculo crescere amplius, in Germania praesertim Galliae vicina, non potest, apertis armis professoque bello obviam eat totque suis titulis gloriam adiiciat suis signis auspiciisque defensi orbis christiani. Quod si rex hac de re hoc tempore maxime necessario constituere nondum potest, ut avertendo ingruenti periculo ex foedere, inito cum rege Gustavo immortalis memoriae et per eminentissimum dominum Suediae cancellarium foederis protestantium directorem renovato, numerari quamprimum iubeat eidem domino directori pensionem auxiliarem cuius dies cesserat ante regis Gustavi obitum, pro qua exsolvenda dominus Fequierius regis christianissimi legatus fidem interposuit, et alteram cuius dies elapso nunc mense Novembri venit.

Siquid adversus haec postulata regeritur, de eo monebit eminentissimum dominum cancellarium atque interim omni occasione id aget, ut et regno Suedico et eminentissimo domino cancellario regis procerumque benevolentiam et amicitiam paret, servet atque augeat.

Bovenaan de copie staat: Ex αὐτογράϕῳ H. Grotii.

3. Aanstellingsbrieven en instructie van ambassadeur Hugo de Groot

Acte van zijn gezantschap wegens de kroon van Zweden aan 't hof van Vrankrijk

De rijksraden en regenten van de kroon Zweden, nodig vindende iemant te gebruiken als ambassadeur vanwegens dezelve kroon bij den koning van Vrankrijk, hebben daar-

370

En wat aangaat de kosten van reizen, van porten van brieven en pacquetten en anderen die buiten 's huis ten dienste van de kroon zullen dienen te geschieden, dezelve zullen hem na gewonelijke maniere gepasseert worden in rekening en bij den voorschreven heer Spiering of zijne nakomelingen in dienst behoorlijk betaalt worden.

En zoo wanneer de kroon Zweden zal goedvinden den voornoemden De Groot te wederroepen uit Vrankrijk, zoo zal hij gebruikt worden in een andere ambassade op gelijke gagie, en of zulks niet daatelijk gelegen quam, zal middelerwijl behouden de gagie, zoowel hem toegelegt als raad van state, als de voorschreve gagie van ambassadeur, etc.

Acte waarbij De Groot tot raadtsheer van het Zweedsche rijk word aangestelt

De rijksraden en regenten van de kroon en 't rijk Zweden, verstaan hebbende de rapporten van de qualiteiten van Hugo de Groot, hebben denzelven gestelt en stellen hem mits dezen tot raadt van staat van 'tzelve rijk en kroon, om dezelve te raaden en te dienen tot bevordering van haare hoogheidt, praeëminentie, voordeel, eer en reputatie. En dat op de gagie van 2000 rijksdaalders jaarlijks, ingaande Mey 1634, te betalen bij den heer Spieringh ofte zijne nakomelingen in bedieninge, waartoe deze zal dienen voor onverbreekelijke ordonnantie. Des wort de voorschreve Hugo de Groot gehouden aan den doorlugtigen heere, heer Axel van Oxenstiern, rijksraad en kancelier des rijks Zweden, te doen den eedt, van hem in de voorschreve qualiteit wel en getrouwelijk te quijten, etc.

Instructie voor den heere Hugo de Groot, gaande als ambassadeur van de kroon Zweden in Vrankrijk. Poincten van zijn instructie

Dezelve ambassadeur zal zorge dragen dat de eere, hoogheid, praeëminentie, rechten en gerechtigheden van de kroon en 't rijk van Zweden door zijnen dienst bewaart worden. En tot dien eynde wel onderhouden worden de tractaten en alliantiën, gemaakt of noch te maken tusschen de kroon van Zweden en van Vrankrijk, vooral te tragten om de heeren regenten van de kroon Zweden te houden in goede vrindschap en intelligentie met den koning van Vrankrijk.

En ten zelven einde zal hij, ambassadeur, onderhouden gestadige correspondentie met de principale dienaars van staat, dewelke de koning meer is gebruykende of die apparent zijn in auctoriteit te komen, voornamentlijk met de heeren princen van 's konings bloede. Zal mede goede correspondentie en intelligentie houden met de ambassadeurs en dienaars van koningen, republiken en potentaten, zijnde geallieerden of vrinden van de kroon Zweden, in Vrankrijk residerende.

Zal naarstig letten op alle 'tgunt in 'tzelve rijk den staat van 't rijk aangaande of rakende peys, oorlog, alliantie passeert en inzonderheidt alle 'tgunt waaraan de kroon van Zweden eenigzins mag zijn gelegen en daarvan adviseeren, zoo de heeren rijksraden als den heer rijkskancelier van Zweden.

Zal ook ten dienste van de kroon Zweden correspondentie onderhouden met andere ambassadeurs en principale agenten van dezelve kroon.

371

Zal die van de gereformeerde religie in Vrankrijk vermanen bij alle occasiën zich in zulken gehoorzaamheidt en respect te gedragen tot hunnen koning, dat zij zijne Majesteyts gunste en genade tot zich meer en meer mogen verwekken.

Zoo eenige apparentie is iets goeds te doen tot accommodement van de zaaken van des konings moeder en broeder,16 zal met believen van den koning en volgens zijn ordre daerin mogen arbeiden.

En voorts alles doen wat hem vanwegens de kroon Zweden belast zal worden en wat hij daerenboven na occurrentie van zaken ten dienste van dezelve kroon nodig of oorbaer zal vinden.

Bijlage 1:17

Axel Oxenstierna aan Lodewijk XIII, 6 januari 1635

Serenissime ac potentissime rex, domine clementissime,

Quo magis constet de amico gratoque animo clementissimae reginae meae ...

Bijlage 2:

Axel Oxenstierna aan Jean-Armand du Plessis, kardinaal Richelieu, 6 januari 1635

Eminentissime domine, domine amice observandissime,

Cura vigil et sapientia admirabilis quam Eminentia vestra impendit rebus amicorum foederatorumque regni Francici regisque christianissimi id iure suo exigunt, ut omnes gentes Eminentiam vestram tanquam boni communis columen respiciant. Nominatim clementissima mea regina rectoresque regni Sueciae et animo sentiunt et his verbis meis profitentur vestrae Eminentiae multum se debere, ego vero plurimum. Oroque eorundem nomine eandem Eminentiam vestram, ne unquam fatigari se patiatur in exercendis actibus tanta generositate dignis.

Cumque nunc nomine clementissimae meae reginae ac regni Sueciae legatum ad regem christianissimum mittam, magnificum et nobilem dominum Hugonem Grotium, dictae sacrae regiae Maiestatis consiliarium, rogamus eam legationem acceptam habeat vestra Eminentia eique felicem successum sua benevolentia largiatur. Ita nos obligabit, ut cum meliore mundi parte vota faciamus pro ipsius vita longaeva, firma valetudine et prosperis laudatissimorum consiliorum eventibus. Ego peculiariter honori ducam, eminentissime domine, esse semper ac credi

Eminentiae vestrae addictissimus et paratissimus servitor,
Axelius Oxenstierna, m.p.

Dabam Moguntiaci, die XXVII Decembris anno 1634.

Adres: Eminentissimo domino Johanni Armando Plessiaco, cardinali de Richelieu, duci et pari Franciae ac christianissimae Maiestatis ministro primario, domino amico observandissimo.

Bovenaan de copie te Stockholm: Cardinali de Richelieu.

372

Bijlage 3:

Axel Oxenstierna aan Gaston van Orléans, 6 januari 1635

Serenissime princeps,

Magno cum gaudio pro mea in Serenitatem vestram reverentia accepi Serenitatis vestrae in patriam reditum,18 quem ut regi christianissimo pergratum, ita vestrae Serenitati felicem, Galliae vero eiusque amicis et foederatis salutarem fore confido et precor, rogoque et his literis et per eum quem legatum nomine clementissimae meae reginae ac regni Sueciae mitto magnificum et nobilem dominum Hugonem Grotium, dictae sacrae regiae Maiestatis consiliarium, ut ad regis christianissimi exemplum vestra quoque Serenitas res communes Europae statumque foederatorum ac nostrae inter eos patriae cordi sibi esse cupiat proque certo habeat serenissimae reginae rectorumque regni Sueciae ac mea peculiariter vota ad magnitudinem eius propugnandam augendamque tendere, et si quid unquam ab ipsis aut a me eo pertinens proficisci poterit, non passuros nos id desiderari.

Deus immortalis, Gallici regni tot per saecula defensor, princeps serenissime, vestram Serenitatem et Galliae et christiani orbis bono incolumem florentemque conservet,

Serenitatis vestrae etc.

Dabantur Moguntiaci, die XXVII Decembris anno 1634.

Bovenaan de copie te Stockholm: Duci Aurelianensi.

Bijlage 4:19

Axel Oxenstierna aan Pierre Séguier, 6 januari 1635

Illustrissime domine,

Cum hoc tempore nomine clementissimae meae reginae ...

Bijlage 5:

Axel Oxenstierna aan Louis de Bourbon, graaf van Soissons, c.q. aan Henri II de Bourbon, prins van Condé, [6 januari 1635]

Princeps excellentissime,

Virtutes heroicae, quibus Deus Celsitudinem vestram ornavit supra locum sublimem quem in Franciae regno iure natalium tenet, efficiunt ut non tantum Francia eam respiciat ut praecipuum sidus post suum solem, sed ut externae etiam gentes eius benevolentiam faciant maximi. Eas inter clementissima regina mea ac rectores Suetiae cum obstrictos se sentiant summa amicitia regis christianissimi gratias pro iis agunt etiam vestrae Celsitudini orantque ut animum prudentissimum advertere velit ad res Europae ac maxime regni Francici foederatorum. Ego vero peculiariter pro me et gratias submissas ago et preces meas ut Celsitudini vestrae addictissimus admoveo rogoque ut quem illuc mitto clementissimae meae reginae regnique Sueciae nomine, legatum magnificum et nobilem dominum Hugonem Grotium, dictae sacrae regiae Maiestatis consiliarium, audire benigno animo velit eidemque suum impartiri favorem. Id me obligabit, princeps excellentissime,

373

Celsitudinis vestrae addictissimus paratissimusque servitor,

Axelius Oxenstierna, m.p.

[Moguntiaci, die XXVII Decembris anno 1634].

Onderaan de copie te Stockholm: Ad comitem Suessionensem et principem Condaeum mutatis mutandis.

In dorso schreef Grotius: Ad principem Condaeum, canc[ellarium], Nov. 1634. En: 1634, ad comitem Suessionensem.