4309. 1639 september 24. Aan N. van Reigersberch1.

Mijnheer,

Op de saecke van Aelianus2 heb ick mijn advys meermael geseit ende verander niet van opinie soolang de saecke niet en veranderen.

Casal werdt bij de tresves nergens van versien, uitgenomen dat in plaetse van seshondert, die daer uit sijn getrocken, andere seshondert daerin sijn gelegt.

Mij sal verlangen te verstaen, hoe de saecken voort sullen gaen in Brasyl. 't Genut van de peper ende de cruynagel van de Oostindische compaignie sijn treffelijck3.

Van d'oorlogh uit Hollant dunct mij niet, dat dit jaer ons toelaet iet groots te verwachten. Wij moeten sien, wat d'Hessischen sullen doen.

De besending op 't stuck van Bremen4 geloof ick sal soo weinigh opereren als in Denemarck ende Polen.

De Staten-Generael hadden d'heer Boom5 geene commissie behooren te geven sonder te verstaen, off sulcx die van Hollant ende Amsterdam aengenaem was. Die van Dantzig sullen al doen, dat sij connen, op den rijcxdagh in ........... om haere saecke te accommoderen. Van de resolutie hebben sij niet ende connen

625

De saecken van het Wimarsche leger staen in dese termen. De executeurs van het testament6 tot Brisac sijnde vergadert werden gecaresseert van een gedeputeerde van den keiser7, die te Basel is ende veertigh maenden Roemzug, soo de duitsche spreecken, aen 't leger presenteert van d'heer Guébrian8, Choisi9, Oisenville10, die brieven van den coning van Vrancrijck11 hebben seggende, dat het leger geduirende des hertogs12 leven in sijnen dienst ende soldie is geweest ende dat sijne maiesteit het selve leger beter als voor dese wil tracteren belovende veel aen 't generael ende particulier; ter selver plaets sijn d'heer Pauli13 ende Peblitz14 voor den churfürst palsgraef15 spreeckende niet heel claer, maer belovende dat den selve churfurst het leger, so sijn bevel werdt aengenomen, soo wel sal tracteren als den overleden hertogh heeft gedaen.

Den hertogh van Longueville16 ondertusschen blijft te Colmar wachtende op de uitcomste van die conferentie ende op het secours van monsieur Du Hallier17 dewelcke den sesten deser het casteel Moyen becomen hebbende nae hem toegaet. Daerentusschen de oneenicheden 'tsij onder de executeurs ende andere principale oversten, 'tsij met de Fransoisen, doen quaed ende sijn oorsaeck, dat het Wymarsche leger uit den Nederpals ende plaetsen onder Spier is getrocken oppewaert nae Benfeld ende daerontrent sonder apparentie van dit jaer iet uit te rechten, waerdoor de keiserschen sterck bij de tienduisent den Nederpals ende aenleggende plaetsen ledigh hebbende gevonden, Landauw weder hebben ingenomen, oock, soo ick meen, Germensheim, alsoo sij daer nae toe waeren gegaen ende geene resistentie en vinden laetende deselve keyserschen ondertusschen Hohentwiel geblocqueert.

Den coninc, ten deele op dat stuck van Brisac ende 't Wimarsche leger lettende, ten deele mevrouw van Savoye18 verwachtende aen dewelcke den graef van Chavigny19 is tegemoet gesonden, is te Grenoble. De hoochgemelte vrouw van Savoie is in groote swaericheden nae 't verlies van soo veele plaetsen voor de tresves ende nu noch nae de tresves van 't casteel van Nizza ende de stad Villafranca, oversulcx seer genegen tot vrede door raed van alle de Savoyards ende Piedmontois, hoewel dat selfs in de vrede ofte neutraliteit peryckel is voor haer, omdat deselve te laet comt ende de affectiën tot Vrancrijck bij alle 't volck sijn verloren.

626

Den hertogh van Lotteringen20 is te Bruissel om sijne swaericheden te vertoonen ende te ondertasten, off hij met het keisersche ende spaensche consent sich sal mogen inlaeten in een tractaet met Vrancrijck om door de vrede te salveren 'tgunt hij in het oorlogh met soo sobere ende ongeluckige assistentie niet en heeft connen doen.

Die van het graefschap van Bourgogne de neutraliteit, die sij met recommendatie van de Switsers versoecken, noch niet becomen hebbende belegeren Ivoy.

De legers van de marescal de Chastillon21 ende Piccolomini22, van den marescal de Milleray23 ende De Fuentes24 sijn op de plaetsen als voor desen sonder iet uit te rechten. Den prins van Condé25 heeft in het graefschap van Roussillon een bourg ingenomen genaemt Tautavelle. Den graef van Harcourt26 commanderende over 's conincs vloten in de Middellandsche zee heeft een Spaensch schip becomen, 'twelck hier in de gazetten27 breed werdt uitgemeten.

De heren van Venetiën boven het beloofde gelt senden schoone pavilloenen nae Constantinople ende sijn wel blijde over haer vrede.

Den Grooten Heer28 heeft het flerecyn seer swaer, 'twelck hij dagelijcx voedt door excessen in wijn tegen den Alcoran ende in vrouwen tegen sijne gesondtheit.

De sestichduisent Tarters, waervan ick voor desen heb geschreven29, werden geseit te hulp te comen aen den voivode van Moldavië30 tegen die van Walachië31, die qualijck staet in 't hoff van Constantinopolen.

't Huwelijck tusschen den prins van Spaignië32 ende de dochter van Engellant33 werdt hier voor seecker gehouden ende getuicht door veele advysen uit Engellant.

Prins Casimir34 is in 't Bois de Vincenne gedient bij vijf Polacken. De soldaten, die eerst last hadden hem in sijne camer te bewaeren, sijn wechgenomen.

De advysen van 't gevecht tusschen de Spaensche vloot comende van de Courogne ende de Hollandsche sal daer35 buiten alle twijffel in 't breede sijn geadviseert. De Hollanders hebben buscruit gebreck gehadt ende 'tgunt haer geduirende het gevecht uit Calis is toegesonden heeft niet genoech connen helpen.

Wij hooren de Schotten alledaeg meer ende meer usurperen tegen haers conings36 autoriteit, waeruit gevreest werdt, dat den coninck van Groot Bretaigne

627

Te Noremberg werdt een vergadering gehouden van de Duitsche fürsten ende steden des keisers partie houdende, te Baden een van de dertien Switsersche cantons, alwaer de Grisons oock de haeren sullen senden.

Den colonel Guller37 het fort van den Rijn tegen de Spaensche gesinde Grisons inhoudende wacht op hulpe soo van Vrancrijck als van de Venetianen, die nu van de vrese van het Turcksche oorlogh sijn verlost ende daerover veel aen haer gelt, maer oock wat aen de intercessie van Vrancrijck sijn geobligeert. Van de Switsers staen veel aen de keisers zijde ende is onlancx het keisersche volck lopende tot ontrent Schafhuisen seer gefavoriseert geweest door die van Baden ende Soldurn.

Die hier de saecken van Hessen verrichten38 willen ons doen geloven, dat alle Hessische handeling met den keiser is gebroocken. De seeckerheit daervan waere goedt.

Van 't gelt, dat uit Westindië in Spaignië is gecomen, werdt een deel gesonden nae Nederlant, een deel in Italië, een deel in Duitschlant.

Te Brisac werdt gelooft, dat den broeder van den hertogh van Wimar39, loffelijcker gedachte, daer sal comen om de saecke van de erffenisse sonder sich met het oorlogh te moeien, alsoo hij de goederen, die in Saxen haer huis toe comen, niet en wil avontuire. Maer sal misschien voorslagen doen tot eenigh bestant.

Den 24 sept. 1639.

In margine schreef Grotius:

Wij hebben veele teickenen, dat in Italië de trefves gaet tot continuatie40. Want al het gelt van Vrancrijck, dat nae Italië gaet, werdt nergens anders toe gebruict dan om het casteel van Thurijn te stercken.

Den graef van Alais41 heeft sijn volck, dat hij op de frontieren had van Italië, gelicentieert ende den graef van Harcourt de vloot, die hij hadde bij Nizza gebracht te Marsaille. De vloot van den bisschop van Bourdeaux42 ontlaet haer te Rochelle om te rusten.

Nae Tautavelle heeft den prins van Condé noch een bourg ingenomen genaemt Colperda.

Den Marescal de la Millerai doet sijn volck wat diep loopen in Artois ende andere plaetsen om daer nae deselve in de garnisoenen te brengen. Piccolomini maect een groot fort tusschen Arlon ende Ivoy.

De abdie van Remiremont in Lorraine met eenige aenleggende plaetsen heeft de neutraliteit becomen. D'heer Noyer43 is wederom vervallen in apoplexie.

628

Adres (boven aan de brief): Mijnheer Mijnheer den raedsheer Van Reigersberg.

In margine schreef Van Reigersberch: Broeder de Groot, den 24 sept. 1639.