eLaborate
::: eLaborate options :::
    Show pagebreaks
    Show variations
    Search



    Searchform

    Fulltext search

    Search domain

    Search site
    Search current document

    Letter



    159

    1475. 1630 februari 4. Van J. Wtenbogaert1.

    Mijn heer,

    UE. leste was den 6.en Decemb.2. Dat van Amersfoort slaept. De R. van Staten stelt sich tegen t'appel. De trefves leuteren, men praepareert sich ten oorloch, om vroech intvelt. In de leste vergaderinge is een proiect voorgelesen tot vaststellinge van de religie ende regeringe, heel scherp, maer daer viel soo stercke oppositie van eenige Edelen, Amsterdam ende Rotterdam, dat men hoope heeft van gheen voortganck3. Den 19. deser sal men weder vergaderen, d'uytcomst leert de tijdt. Tot Nimmegen ist met de leste vergadering der magistraet wel, t' Amsterdam immer soo wel. Graeff4 weder burgemeester, oock in de vroetschap, oock de generael Reael5 in de vroetschap ende schepen. Veel andere heel moderate. De borgemeesters sijn selve in de kerckenraet geweest, den consistorianten haere lesse geseydt, daernae door haere gedeputeerde possessie genomen in deselve, doen recoleren in haere praesentie, dat voor haer comste in absentie was gebesoigneert hebbende expresselick vroeger begonnen, twelck hun belast is niet meer te doen. UE. trefflicke oratie anno 16166 neffens Math.7 ende Muys8, begint haer operatie te doen. D'onse een spijcker gecocht, daerin sij predicken met grooten aenwas sonder verhindering, immers tot noch toe. Smout is uytgeset9 om seditieuse predicatiën, de sijne duydent op vervolginge om de waerheydt. Maer daerop sal wat vuytcomen. Oock isser wat vuytgegeven tegen de Conscientieuse bedenckingen over de Trefves10, ende van de subtylen geesten noch een Advis op 't vaststellen

    160

    van de religie11, worden seer getrocken ende van hooge ende lage gelesen, niet sonder vrucht, soo ick hoore. Maer d'aenstaende vergadering der hh. Staten sal de mercke setten; men hoopt wat goeds, beter als voor desen. De genoemde stucxkens soude ick senden, maer dit gaet te lande, in haest. Tegen H. Arnoldi12 voor de conscientievrijheydt is onder de persse13. De Anticensure off Apologie14 voor de Rem.e confessie compt uyt tegen de misse. De huysfrou van Wtenbogaert15 wenscht oock een simple restitutie. Maer est aliqua prodire tenus cum non datur ultra16. Misselick wat God noch gheeft. De saecken van Salem17 sullen veel geven, daerop ick uE. bidde noch wat te wachten. Dit seg ick om yet, dat mij onlancx van Rouen18 geschreven is uE. aengaende, daerop ick heb geantwoordt, maer niet soo hoopelick als nu in desen. Hoe het d'Ailly19 sal maecken met het IX. cap. ad Rom. sal ick verlangen te hooren. Van Vranckrijck hooren wij nu weynich. S. Ma.t heeft versocht executie van de roomse Religie binnen den Bosch; is geen apparentie dat te accorderen. In Engellandt neemt de moderatie toe, soo Vossius20 ende Junius21 vandaer comende verclaren. Montagu22 is bisschop van Chicester. Compter noch wat van den Geneefschen Messias23 ende van Cyrillo24, ick hope uE. sal de moeyte nemen van te schrijven. Ick moet affbreecken, God spare uE. ende de sijne lang gesont in welvaren, tot eere Godes, ten dienst des vaderlands ende der kercke.

    4 Feb. 1630.

    UEd.
    V.M.

    Adres: Aen mijn Heer mijn Heer de Groot, Paris. Cito.

    In dorso schreef Grotius: 4 febr. 1630, Meden.

    Notes



    1 - Hs. Gem. Bibl. Rotterdam, coll. Rem. Kerk, cat. v. hss. no. 2055: 1. Eigenh. oorspr. Antw. op no. 1457, beantw. d. no. 1481. Gedrukt Rogge, Br. Wtenb. III: 3, p. 35.
    2 - No. 1457.
    3 - Jacob Cats, die na het overlijden van Anthonie Duyck tijdelijk diens vacante zetel innam, had een ontwerp op het vaststellen van de regering en de religie ingediend; zie Rogge, Johannes Wtenbogaert en zijn tijd III, Amsterdam 1876, p. 219.
    4 - Jacob Dircksz. de Graeff (1571-1638).
    5 - Laurens Reael.
    6 - Verhael vande heeren ioncker Adrian van Mathenes, Heere van Riviere, Opmeer, Does &c. Hugo Muys van Holy, Schout der Stadt Dordrecht: Gerrit Janssz. vander Eyck, Burgemeester der Stadt Delft: Meester Hugo de Groot, Raedt, ende Pensionaris der Stadt Rotterdam: ende V Villem Pieterssz. Hases, Burgemeester der Stadt Hoorn, by de Mogende Edele Heeren, mijn Heeren de Staten van Hollandt en V Vest-Vrieslandt, in hare Vergaderinge gehouden in Aprili sesthienhondert sesthien gedeputeert, om de E. Heeren Burgemeesteren ende Raden der Stadt Amsterdam te onderrichten van de oprechte intentie van haer Mog. Ed. tot conservatie vāde ware Christelicke Gereformeerde Religie ... In 's-Graven-Haghe, By Hillebrant Jacobsz., Ordinaris ende Geswooren Drucker der Heeren Staten s'Landts van Hollandt ende VVest-Vrieslandt. Anno 1616; zie Ter Meulen-Diermanse, no. 844.
    7 - Adriaan van Matenesse, heer van Matenesse, Rivieren en Opmeer (overl. 1621); zie over hem J.J. de Geer, Proeve eener Geschiedenis van het geslacht en de goederen der Heeren van Matenesse in Berigten van het Historisch Genootschap te Utrecht III, 1, Utrecht 1850, p. 91.
    8 - Hugo Muys van Holy; zie II, p. 5 n. 5.
    9 - Zie no. 1469, p. 154 en n. 2 aldaar.
    10 - Discours Op ende teghen de Conscientieuse Bedenckingen, Ofmen in goede Conscientie Trefves met Spaengien maken mach. Midtsgaders de Consideratien op 't vast stellen van de Religie ende Regieringhe. Onlancks tot Haerlem uytgegheven. Tot Haerlem, By Jacob de Wit. Anno M.DC.XXX; aan Wtenbogaert toegeschreven. Knuttel, Pamfl. no. 4011. Het is gericht tegen Consideratiën Ende Redenen der E. Heeren Bewind-Hebberen, vande Geoctrojeerde West-Indische Compagnie inde Vergaederinghe vande ... Staten-Generael ... overgelevert, nopende de teghenwoordige deliberatie over den Treves met den Coning van Hispanjen. Midtsgaders Conscientieuse Bedenckingen op dese Vrage, Ofmen in goeder conscientie mach Treves maecken met den Coning van Spangjen. Gedruckt te Haerlem, by Adriaen Rooman ... 1629. Knuttel, Pamfl. no. 3909.
    11 - Advys op 't vast-stellen vande Religie. Tot Haerlem, By Jacob de Wit. Anno MDCXXX. Knuttel, Pamfl. no. 4076.
    12 - Voor het geschrift van de Delftse predikant Henricus Arnoldi van der Linde zie Knuttel, Pamfl. no. 3969.
    13 - Voorstant van de Vryheyt der Conscientie, Teghen den Conscientie-dwangh van Henricus Arnoldi vander Linden, Predicant tot Delff ... ghestelt ... Int Jaer 1629. Ende ghedruckt ... 1630; Knuttel Pamfl. no. 4092.
    14 - De Apologie van Simon Episcopius; zie III, p. 381 n. 10.
    15 - Maria Petitpas; vgl. no. 1457, p. 138 n. 10.
    16 - Vgl. Horatius Epist. I 1, 32.
    17 - Schuilnaam voor Amsterdam.
    18 - Misschien door Daniel Tresel, die aldaar een suikerraffinaderij dreef.
    19 - Predikant van Charenton; vgl. ter zake no. 1457, p. 138.
    20 - G.J. Vossius; vgl. no. 1467, p. 151 n. 7.
    21 - Franciscus Junius; zie no. 1467, p. 151 n. 8.
    22 - Richard Montagu (1577-1641), de schrijver van Apello Caesarem: a just Appeale from two unjust Informers, 1625; zie III, p. 9 n. 1.
    23 - Zie no. 1416, p. 84 en n. 5 aldaar.
    24 - Cyrillus Lukaris; zie no. 1412, p. 76 n. 4 en 5; over diens Confessio zie ibid, p. 77 n. 6.