eLaborate
::: eLaborate options :::
    Show pagebreaks
    Show variations
    Letter



    801

    3390. 1637 december 19. Aan N. van Reigersberch1.

    Viro Amplissimo Nicolao Reigersbergio Senatori H. Grotius.

     

    Vir Amplissime,

    Dubitavi saepe, rectiusne sit respondere stultis et improbis criminationibus, an earum vanitatem bonae erectaeque mentis fiducia contemnere. Posteriorem sententiam pridem constanter amplex(um) nihil est, quod inde me possit dimovere praeter tuam auctoritatem tot meritis subnixam, quorum hoc quoque2 non minimum est, quod causam meam sane optimam fido fortique proposito egisti, ut vel ob hoc unum gerendus tibi mos sit, ne tua in me tutando diligentia tranquillitati meae pigritiae imaginem induat.

    Libri mei de Religione Christiana3 leguntur magno piorum atque eruditorum cum plausu, non iis, tantum, quibus ego scripsi, linguis, sed Suedica4, Gallica5, Germanica6, Anglica7. Quaerunt homines, qui sua referre putant, ne ego bene christianus existimer, quae carpant, quae arrodant.

    Illud non minus ridiculum quam falsum, quod Castellionis8, hominis meo judicio nec ineruditi nec mali, usus sim versione. Ego mihi certus sum non visum mihi, cum mea scriberem, Castellionis librum. Conferat qui volet - mihi enim otium non est - quantum9 mea et illius discrepent. Ego ex Hebraeo Graecoque sensum meis expressi verbis, ut olim Tertullianus10, Cyprianus11, veterumque alii cum nulla adhuc esset in ecclesia publicae auctoritatis interpretatio. Si plane eadem, quae spon(te) ego eram scripturus, scripsit ante me Castellio, mirabor convenientiam non meditatem neque dicam, ut quidam apud Senecam: Pereant qui

    802

    ante nos nostra dixerunt12, sed: bene illis sit, qui mecum non mentem tantum communem, sed et verba quibus mentem exprimerent, habuerunt.

    Ia(m) vero quid Castellioni cum Socino13, cui ille notus, ut arbitror, non fuit? In quinto Matthaei capite quaedam ita ut Socinus dicor interpretatus14. Modicae vero lectionis homines, qui non viderint15 esse eam interpretationem Graecorum latinorumque paene omnium, qui veteribus saeculis cum pietatis fama famam eruditionis habuere16. Hos si quis compendio nominatos videre cupiat, legat doctissimos ex romana ecclesia interpretes17, quos siquis Socino favere putat, valde aut ipsos aut Socinum ignorat. Quam vero iniquum est id a nobis exigere, ut credamus18 nihil Socino veri in mentem venire potuisse? Si Socinus in antiquitatis sententiam non quaesitam - ita enim erat homo antiquitatis incuriosus quantum Genevensium quisquam - incidit, estne ea ob id deterior facta? Quod si a Socino veri didicissem aliquid, etiam hoc libere profiterer, exemplo Cypriani qui Tertullianum magistrum vocabat suum19, exemplo20 Hieronymi21, qui per Apollinarem22, Augustini23, qui per Tychonium24, Graecorum prope omnium qui per Origenem25 in sacris literis intelligendis profecerunt.

    At quam multa sunt in eodem quinto26 Matthaei capite, quae contra Socini mentem sic interpretor, ut cum singulis ipsius argumentis conseram manum? Matrimonii institutionem sic interpretatus sum, ut unum unius viri conjugium monstratum tunc magis quam diserte imperatum sentiam. Quid vero id mali secum trahit, cum certum habeam tradamque christianis, quales Dei dono nos sumus, non nisi unam conjugem permitti? Estne in eo facinus, si praedicatae sanctitatis Patriarchas a27 peccato contra conscientiam et quidem permanente immunes fuisse libenter28 credimus? At sane29 non minus quam nos benige mihi de illis existimavit veterum christianorum chorus30. Hos insequi mihi lubet, ridere

    803

    autem eos, qui se exclusis caeteris, ecclesiam vocant superba non minus quam stulta iactatione.

    Si pro satisfactione Christi non respondi Crellio31, feci prudenter et ex consilio etiam Galliae protestantium pastorum, qui quaestiones huic coelo incognitas ne refutando quidem in vulgus mittendas censuerunt. Refelli ista gloriose possunt neque ab omnibus, sed ignorantur tutius. Ego vero locis scripturae sanctae a me productis, additisque explicationibus et explicationum firmamentis tantum tribuo, ut non verear ea sine alio praesidio apud bene animatum judicem cum omnibus postea dictis aut etiamnunc dicendis committere. Praeterea rationem, quae Socino potentissima videtur ad ea loca in sensum figuratum cogenda, everti, satis, ni fallor, efficaciter, quanquam agens aliud, de paenarum communicatione § XI32. In Veritate vero33 Religionis Christianae contra Iudaeos disputans verba Esaiae capite LIII34 ita verti, ut sententiam Socini sententiae contrariam aperte exprimant.35 In eorundem librorum36 peroratione expiationis peccatorum cum37 morte Christi peractae disertam mentionem ut facerem, illud ποιησάμενος initio ad Hebraeos quod ad sensum eum quem posui effugiendum38 praesenti tempore vertit Socinus, verti ut oportebat39 praeterito40 tempore.41 Tum vero in iis scriptis, quae non edidi, sed quae etiam post me meam in recta sentenita tuenda constantiam testari poterunt, multa congessi eo spectantia, non transscripta ex aliorum laboribus, unde multi imperiti famam sibi mendicant, sed multiplici lectione omnis generis scriptorum mihi observata.

    Illudne vero etiam excusandum habeo, quod Martino Ruaro42 id petenti, homo homini, aditum non negaverim? At certe non otiosus neque paenitendus mihi is cum ipso congressus fuit. Dixi ei causas, cur veterum ecclesiarum consensum tam anxie quaererem, tam anxie sequerer. Ostendi ex Philone43, quo sensu λόγον posuisset Johannes, quam novum, atque inauditum esset illud commentum de Christo ante mortem in caelum rapto, ut inde descendisse dici possit. Satisfactionis dogma ostendi nihil habere quod a ratione discrepet, sive paganos, sive44 Iudaeos respicimus judices, et horum insignia quaedam ad id testimonia adduxi.

    Non tacui, quam vim inferret sacris literis, quam periculosum esset dogma45, qio paenae impiorum post hanc vitam negantur. Et confido me apud ipsum pro-

    804

    fecissse, si non quantum vellem, certe plus quam facturi fuerant clamosi convitiatores. Literarum quoque commercium46 abscindere47 cur debuerim, non video, cum id beneficium etiam paganis praestitisse videam eos, qui columina Graecae ecclesiae fuerunt. Non mihi tanti est maligna curiositas, ut eas literas proferam. Si luberet, jam aspicerent, non illas quaestiones, propter quas Photinus48 et Photini sectatores male audiunt, sed quid sit unius uxoris vir apud Paulum49, expellendusne sit a communione qui nuptias fecit legibus civilibus solis vetitas et alia ejusmodi.

    Est vero Ruarus propter vitae ac consuetudinis lenitatem in tanta apud Dantiscanos reformatos gratia, ut quidam eorum, inter eos Andreas Conradi50, liberos suos ad me cum ipsius testimonio miserint, quibus ego ita me comem facilemque praebui, ut uberrimas mihi gratias et ipsi egerint et ipsorum parentes.

    Ego vero ejus sum animi ejusque instituti, ut mihi cum hominibus cunctis, praecipue cum christianis quantumvis errantibus necessitudinis aliquid putem intercedere idque me neque dictis neque factis pigeat demonstrare.

    Lutetiae XIX Decembris MDCXXXVII.

    Tibi obligatissimus
    H. Grotius.

    De lenitate in eos, qui haeretici aut sunt aut dicuntur, in libris de Iure belli ac pacis51 non alia mea est sententia, quam quae ibi Salviani Augustinique verbis expressa est.

    Rex Gustavus52, qui omnes illos meos libros diligentissime legerat, adeo nihil in iis venenosum reperit, ut etiam in Suedicum sermonem jusserit verti.

    Adres: A Monsieur Monsieur de Reigersberg, Conseiller au Parlement à la Haie.

    In dorso schreef Van Reigersberch: Broeder de Groot, den 19 Decemb. 1637. Respondet ad calumnias Riveti.

    Notes



    1 - Hs. Leiden, UB., coll. Pap. 2; copie Rotterdam, Gem. Bibl., coll. Rem. Kerk, cat. v. hss. no. 647. Gedrukt Epist., p. 387; gedeelt. in vertaling Brandt-Cattenb., Leven II, p. 134. Antw. op no. 3375.
    2 - De woorden ‘hoc quoque’ ontbreken in de uitgave der Epist.; het woord ‘hoc’ ontbreekt in de copie te Rotterdam.
    3 - De Veritate, Religionis Christianae; zie Ter Meulen-Diermanse, nos. 944-1007.
    4 - De eerste Zweedse vertaling, die Ter Meulen-Diermanse (no. 1082) vermeldt is van na 1712: Then lärda Mannens Hugonis Grotii Sex Böcker Om Then Christna Lärans Wisshet och Sanning För thes förträffeliga nytta skul, them enfaldigom til tienst, ifrån Latinet på Swenska öfwersatte. Jemte Berättelse om Auctorens märkwärdiga lefwerne och död. Tryckt i Stockholm. Försäljes i Kongl. Tryckeri-boden.
    5 - Traicté de la verité de la religion chrestienne, Par Hvgves Grotivs, Traduit du Latin de l'aucteur. A Amsterdam, Chez Iean Blaev, MDCXXXVI.
    6 - Die Meinung der Bücher Hugonis Grotii Von der Warheit der Christlichen Religion Von ihm selbst. Auss dem Holländischen inn Latein, Vnd Auss diesem inn das Deutsche gezogen. Durch Christoph Colervm [Breslau] In Vorlegung David Müller. 1631.
    7 - True Religion explained, And defended against the Archenemies thereof in these times. In six Bookes. Written in Latine by Hugo Grotius, and now done in English for the common good. Prov. 23. 23. Buy the truth, - London, Printed by I.H. for Richard Royston, and are to be sold at his shop in Ivy lane next the Exchequer office. 1632.
    8 - Sebastian Castellion. Zie voor zijn bijbelvertaling no. 3366, p. 760 n. 11.
    9 - De uitgave der Epist. heeft: videbit, quantum.
    10 - Q. Septimius Florens Tertullianus; zie over hem IV, p. 234 n. 4.
    11 - Caecilius Thascius van Carthago, kerkvader (±200-258).
    12 - Aelius Donatus bij Hieronymus, Comm. in Eccl.; Migne, P.L. XXIII, kol. 1071.
    13 - Faustus Socinus; zie over hem no. 3190, p. 486 n. 6.
    14 - Zie voor Socinus' uitleg van Matth. V: Fausti Socini van Siena Brieven aan zijn Vrienden geschreeven, p. 225, de tweede brief aan Petrus Statorius dd. 8 september 1595.
    15 - De uitgave der Epist. heeft ‘viderunt’.
    16 - In margine: ‘Vide auctorem operis imperfecti, Theophylactum ect.’ Theophylaktos, aartsbisschop van Ochrida (2e helft elfde eeuw).
    17 - In margine: ‘Vide Maldonatum et alios’. Johannes Maldonatus (1534-1583). katholiek exegeet.
    18 - De woorden ‘ut credamus’ ontbreken in de uitgave der Epist.
    19 - Zie S. Eusebii Hieronymi Stridonensis Presbyteri De Viris Illustribus Liber, c. LIII, bij Migne, P L XXIII, 892 (kol 698) en Sancti Hieronymi Epistola LXXXIV 2, bij Migne, P.L. XXII, 523 (kol. 744).
    20 - In de uitgave der Epist staat abusievelijk ‘exemplis’.
    21 - Eusebius Hieronymus (tegen 347-419 of 420), kerkvader en kerkleraar.
    22 - Apollinarius de Jongere van Laodicea; zie over hem no 3310, p. 666 n. 10.
    23 - De kerkvader Aurelius Augustinus; zie over hem no. 3310. p. 666 n. 9.
    24 - De donatist Tyconius; zie over hem no. 3310, p. 666 n. 9. In de uitgave der Epist. staat abusievelijk ‘Tycherium’.
    25 - Origenes (± 185-± 254), kerkelijk schrijver.
    26 - Het woord ‘quinto’ ontbreekt in de uitgave der Epist.
    27 - De Rotterdamse copie geeft ‘patriarchalis’.
    28 - Het woord ‘libenter’ ontbreekt in de Rotterdamse copie en in de uitgave der Epist.
    29 - De copie en de uitgave der Epist. geven ‘vero’ in plaats van ‘sane’.
    30 - In margine: ‘(V)ide, si vacat causa, 32. quaest. 4 (c) Dixit Sara quod est Ambrosij et (c.) obiiciuntur. Ib’. (Aangevuld op grond van de Rotterdamse copie).
    31 - Johann Crell (1590-1633), Duits sociniaans theoloog.
    32 - De ivre belli ac pacis I c. II § VIII, 11.
    33 - Het woord ‘vero’ ontbreekt in de Rotterdamse copie en in de uitgave der Epist.
    34 - De veritate religionis Christianae (ed. 1629), liber V p. 200 v.v.
    35 - De woorden ‘In Veritate ... exprimant’ zijn door Grotius in margine geschreven.
    36 - De copie en de uitgave der Epist. hebben de lezing ‘eiusdem libri’.
    37 - Het woord ‘cum’ ontbreekt in de copie en in de uitgave der Epist.
    38 - De passus ‘quod ad sensum ... praeterito tempore’ is in de copie doorgestreept en vervangen door ‘quem praesenti tempore vertit Socinus, ut sensum ejus effugiendum ostenderem’; de lezing der Epist. is gelijkluidend aan die der Rotterdamse copie.
    39 - De woorden ‘ut oportebat’ ontbreken in de uitgave der Epist.
    40 - Hvgo Grotivs De Veritate Religionis Christianae Editio secunda. Lvgd. Bat. MDCXXIX. c. V, p. 200 vv.
    41 - De woorden: ‘In eorundem ... tempore’ zijn op een apart vel bij brief no. 3397 bijgevoegd en door Van Reigersberch hier ter plaatse in margine aangevuld.
    42 - Martinus Ruarus, sociniaans theoloog; zie over hem IV, p. 364 n. 2.
    43 - Over Philo Judaeus zie men VI, p. 534 n. 13.
    44 - De woorden ‘paganos, sive’ ontbreken in de uitgave der Epist.
    45 - Het woord ‘dogma’ ontbreekt in de uitgave der Epist.
    46 - De uitgave der Epist. heeft de lezing ‘commercio’.
    47 - De uitgave der Epist. heeft de lezing ‘abstinere’.
    48 - Photinus, bisschop van Sirmium (†375), dwaalleraar.
    49 - Paulus van Samosate, bisschop van Antiochië (3de eeuw), dwaalleraar.
    50 - Andreas Conradt is mij niet nader bekend.
    51 - De ivre belli ac pacis. Lib. II Cap. XX, L. 3. Salvianus van Marseille (±390-na 470), kerkelijk schrijver, en Aurelius Augustinus (354-430), kerkvader.
    52 - Gustaaf II Adolf.
    Search



    Searchform

    Fulltext search

    Search domain

    Search site
    Search current document

    [text]
    [text]
    [text]