1599. 1631 maart 7. Aan N. van Reigersberch1.

Mijnheer,

Ick bedancke uE. van de moeyte genomen, om te gaen ten huyse van Numerianus2. Ick danck oock alle de goede here van haer affectie met wensch van al hetselve te connen erkennen. Ick hoope immers Gallus geen scrupules en sal moveren off nae soo veel jaeren langer uytstel soecken. Staet te bedencken, off de saecke Gallo3 niet en dyent gerecommandeert, meer bij forme van advertissement dan om consent ofte advys te hebben om alle uytstel te ontgaen. Multum in hoc vertitur4. Anders waer het misschyen beter geweest in te comen, gelijck van Meden5, ende d'uytcomste te verwachten.

Hyer is de gemene opinie, dat het derde paert van deghenen, dye betaelt zijn geweest van het voorgaende jaer, voor dit jaer niet en sullen betaelt werden ende dat het altijdt arger sal gaen. Tegen alle inventiën van nieuwe middelen vallen stercke oppositie. Vandaegh is aen de Cour des Aides de interdictie solemnelijck geïnsinueert, waerbij ick voor desen had geschreven6.

De cardinael de la Valette7 is weder gecomen sonder eenige hoope van accommodement, zijnde 's conincx broeder8 niet zeer graech op het huwelijck van

354

Den coning sendt trouppes te Ierzon, te Montargys ende in andere plaetsen ontrent Orléans, gelijck oock te Peronne ende voorts rondom Compiègne, daer zijn moeder wel bewaert blijft, opiniastrerende van niet te willen vandaer gaen, al soude men haer aen stucken trecken. Sij en wil oock met soo groote geselschap niet meer gaen wandelen, maer houdt te caemer.

Bassompierre14 werdt van 's conings wege in de Bastille besocht ende vertroost met hoope van verlossinge, dye mij niet en dunckt noch soo nae te zijn. Men seyt, dat de hertogh van Guise15 door toedoen van den prins van Condé16 hem met den cardinael wel stelt. Immers Madame de Chevreuse17, nae een lang esloignement, is weder te hooff aengenaemer aen de coninginne van Vrancrijck18, als bij de coning. Ende dit mocht deselve coninginne, dye tot noch toe wel is bij de coning ende beter als voor desen - want men soeckt de voorgaende mesintelligentie op de reckening te stellen van de coninginne-moeder - wel quaelijck stellen met den coning, wyens humeur wat jalours niet wel en can verdragen de lichtvaerdicheyt van de Madame de Chevreuse.

De medicijn van de coninginne-moeder19 is gebracht ende werdt noch bewaert in de Bastille ende gedreycht met torture. Den lieutenant van de guarde van de coningginne-moeder20 is mede gevangen. 't Gouvernement van

355

's Conings broeder heeft oock eenige pacquetten geopent, dye bij den coning hyer ende daer wierden gesonden ende twee poorten t'Orléans doen sluyten, beginselen van meerder onlusten. Om de Coigneux23 haetelijck te maecken is tewege gebracht, dat een vrouw voor den coning op haer knyen is comen vallen seggende dat de Coigneux, cancelier van 's conincx broeder ende lang gehoopt hebbende cardinal te werden, haere dochter met belofte van huwelijck hadde geabuseert, swanger gemaeckt, het kindt sonder doop laeten sterven ende de craemvrouw door een bryeff vergifticht.

Den cardinael laet niet sijne saecke op het schoonste voor te doen bij de gemeente, tot welcken eynde bij zijn ordre zijn uytgegaen twee boecken, het eene bij eene Guron gemaeckt ende geïntituleert Les Entretiens des champs Elizees24, het andere gemaeckt door Sirmond, neeff van den jesuyt Sirmond25, voerende den tytel: Le Coup d'Estat de Louys XIII. In beyde zijn veele discoursen van staet comende uyt het cabinet ende ontrent het eynde van het eerste is dit gestelt om soo de prins van Orangie26 als de regierders van de tresves te diverteren: ‘Pour les Hollandois on dit bien que le prince d'Orange est d'un naturel mol, qui ayme le repos et qui voudroit jouyr sans plus de travail du fruict de ses victoires passées, se plaisant dans la douceur de cette bonne renommée, qui le rend très glorieux. Toutesfois comme il est accort et ceux qui gouvernent sages, ils jugent bien que le demande, que les Espagnols font de la paix, est plus par impuissance que par bonté, parcequ'estans occupez en tant de guerres les forces leur manquent pour le Pays-Bas et pour la défence de leurs Indes, dans lesquelles, si on continue de faire la guerre, c'est ruiner l'Espagne, luy coupant les nerfs par lesquels sa grandeur subsiste et toutes les autres puissances languissent et enfin périssent. Ils se souviennent, que la dernière trève, qu'ils ont faiste a esté la ruine de tous leurs alliez en Allemagne, ayant donné moyen à l'Empereur27, n'estant occupé ailleurs, de leur courre sus et de les envahir et si on le refaisoit à cette heure, ce seroit luy faciliter l'achèvement de ce qui reste, parcequ'on y employeroit l'argent d'Espagne, qui se despend en Flandres. Ainsi ils ont bien plus d'advantage en la guerre qu'en la paix, estans bien asseurez que l'Empereur n'ayant point l'argent d'Espagne ne remuera bien, pour ne vouloir pas consumer son bien qu'il aymera mieux conserver à ses enfans que de l'employer pour l'advantage des autres’. Dit boeck, zijnde onder druck was bij de lieutenant Civyl28 doe[n] ophouden als raeckende materie van

356

Constans gesel29 heeft uE. voor desen zijne concepten voorgehouden op de reys30. Blijft van deselve opinie, tenzij uE. yet beter weet. Ende hij houdt het daervoor quod nocuit differre paratum. Al waer het, dat het stuck van de Maes apparent waer, is best het eerste rendevous bij Numerianus te nemen. Soo 't wel luckt moet op een schip ende huys bij provisie gedacht werden.

Den VII Marty XVIcXXXI.

Adres (van de hand van Maria van Reigersberch): Aen mijnheer Mijnheer den raedtsheer Reigersberch in den Hage.

port.

In dorso met andere hand: den 7 maert 1631. Van zijn aenstaende reis naer Holland; van de inlandsche troubles in Vrankrijk.