2323 1635 oktober 26. Aan A. Oxenstierna1.

Res non optimas nuntiare triste quidem, sed non est effugere necessitatem quam tempora injungunt.

Rex2 huc rediit, est ad S. Germani, cardinalis Riceliacus Ruellae. Regis abitu diffluxit nobilitas, quae feudi legibus evocata fuerat, gravata sumtus suis opibus majores in tanta praesertim rerum necessariarum caritate, ne fame dicam. Querelae ubique plurimae, nobilitatis, plebis; et quidam liberius apud ipsum regem locuti in Bastiliam dati sunt, quorum est comes Cramalius3, militiae et aulae vetus. Etiam Suessionensis comes4, regii sanguinis princeps, ab aula nuper discessit exulcerato animo, quod in regis conclave, ubi de bello instituta erat consultatio, intromissus non esset: princeps autem Condaeus5 contra bellum in Hispanos susceptum multa disserit.

Rumores, quibus non populus tantum, sed et rex pascitur, Valentiam cis paucos dies sperare nos jubent. Sed rerum prudentes, quamvis rupto Padi ponte novis auxiliis iter ablatum est, existimant tantum, ex quo Celada6 intravit, esse in oppido militis, ut vi agi vix quicquam possit humente praesertim anni tempestate, alimentorum vero eam copiam, ut fames sperari non possit.

In Rhaetia stat bellum. Helvetios pontificios intelligimus transitum Caesarianis ex Germania in Italia[m] permisisse pecunia inductos, sed addita lege, ne gregatim transeant. Tam in illis locis quam in Germania Gallicae copiae vix dimidium implent ejus, quod dicuntur. Et Sabaudus7 neque venit in castra ad Valentiam neque misit, quantum pacta exigebant. Legatus interim ejus8 in Hispania haec dixit: post Melonis9, legati Hispanici abitum multum res mutatas, coactum se ob necessitates suas suique populi aurem praebere Gallorum postulatis, ita tamen, ut nihil ob id immutarit animum boni publici cupientem, neque depositurus sit unquam reverentiam devotam, quam debeat regno Hispanico. Princeps Doria10 Parmensis11 terras incursum it, videnturque ejus ducis res sive bello sive pace non optimae fore, quod a Gallia longius abest et consilia ipsius a pontifice12 non probantur. Galli multum transfugiunt, multos et morbi absumunt.

297

Venio ad nobis propiora. Gallasius14 capto Saraepontis et Bipontino oppidis junxit se cum duce Carolo15; ea res, ut puto, necessitatem imponet Incolismensi16 et Lafortio17, qui Lunaevillam dereliquere cum reliquiis Valettani18 exercitus - peditum ei ferme alteram partem clade nuper accepta periisse intelligimus - se conjungendi. Neminem video, qui ex illis locis quicquam boni exspectet. Nec melius marescallo Castilionaeo19 res procedit, cui Hispanus non minores copias opposuit.

De pace multi sermones, plerique existimant expeditas satis Gallis rationes, cum Caesare20, quicum bellum non habent, ex commodo ecclesiae romanensis resarciendae amicitiae. Cum Hispano21 plusculum erit difficultatis, sed tamen cum neuter quicquam teneant rerum alterius - exceptis illis Maris Mediterranei insulis -, non ita difficilis videtur reditus fore ad pactiones Verbinenses22. Quod de Gallico exercitu eo, quem Castilionaeus et Brezaeus23 duxerant, apud Batavos24 reliquum est, inde revocatur, magno impendio mari rediturum.

Closelium25 ad se a regina matre26 missum ad pervertenda regis consilia Rohanius27 vinctum tradidit fidei suae pignus. Missus est hinc in illas partes, qui de capite internuntii sententiam ferat.

Ponica28 noster heic adhuc haeret pecuniam quaerens alendo militi, cujus militis multa improbe facta in regis subditos, etiam in muliebrem sexum, narrari audio. Dux Bernhardus, ut ex Ponica intelligo, queritur nullas se literas a Sublimitate Tua post abitum accepisse. In castello ad Maguntiacum negat Ponica esse ad victum necessaria ultra mensis unius aut alterius necessitates. Comes Hanoviae Iacobus29 multis fortiter factis nomen egregium consecutus huc venit et me vidit; deseruit urbem pene contactam nec multum de ea sperat post tot urbium majorum exempla, nisi Casselensis landgravius30 eo supplementum introducat.

Dux Bulionius31 et praeter eum alius e Nassavia Dillenburgensi domo32 in pontificis romani sectam transiere orti majoribus, qui nihil tale unquam de posteris suis sperassent.

298

Legatus Magnae Britanniae33 vereor, ut post amissum Manheimum ac Franquendaliam multum promoveat in Palatinorum negotio apud hanc aulam res protestantium, nisi dum validi sunt, leviter curantem.

Ad pacis negotium sive Spirae sive Constantiae tractandum Davausius34 destinatur rebus in septentrione bene peractis inclitus. Meti et Nanciaci multum esuritur.

Literas a Publiczio35, quii Tiguri exsulat, accepi etiam ad Tuam Sublimitatem, quas mitto: accedunt scripta duo, latinum alterum, quod ipsius Caesaris ad legatum suum Romae agentem36 esse arbitratur - ego non inelegantis ingenii commentum esse censeo -, Italicum alterum de Limburgensi ducatu Palatinis dando in solatium amissi veteris patrimonii, ad fidem Hispani apud Britannum liberandam. Puto et hoc vigilantis esse somnium, quale olim fuit de Sardinia Antonio Navarrae regi37 ab Hispanis ostentata. Simile est, quod alii ferunt de Andegavensi ducatu cum summi imperii jure transcribendo in ducem Carolum in locum Lotharingiae.

Multi sunt sermones de quadrimestribus induciis pangendis ubique inter bellantes, ut paci paretur via, cujus promovendae38 causa legatus pontificii lateris Gienettius39 jam Roma abiit. Cardinalis Riceliacus negat multum se de pace sperare, quamdui de ea solus verba faciat Imperator40, qui cum Gallia bellum nullum habeat, non autem Hispanus. Ad hoc non admodum amici animi signum habemus, secretarium legati Gallici adhuc in aula Hispanica rententum41 vetitumque ministri publici officio fungi. Id jus talionis est pro eo, quod hic secretario Hispanico et Salazari42 evenit. Scripserat regina mater nuntio Mazarino43 literas belli detestationem et mala omina continentes, quibus praeterea ipsa, si pax placeret, se conciliatricem offerebat. Sed ingratam per se operam ingratiorem etiam effecit, arcanum illud, quod a Rohanio patefactum dixi.

De Bavaro44 velut non commodaturo suffragium domui Austriacae ad imperium video susurrantes quosdam: mihi supra vetera vincula nova affinitas45 contrarium credibilius facit. Et Bavaro cohaeret Coloniensis46, nisi Gallicis aut Batavicis armis terreatur.

Maguntiacensis quin plane Hispanicarum sit partium, nemo dubitat. Tre-

299

Deus bene vertat, aut si arma nostra sociorumque prosperare ipsi cordi non est, det sine probro ac periculo pacem, idemque, Excellentissime Domine, Sublimitatem Tuam bono publico sospitet.

Sublimitatis Tuae devotissimus cultor
H. Grotius.

16/26 Octobris, 1635.

Adres: Axelio Oxenstiernae, Sacrae Reg. Maj. Regnorumque Sueciae Senatori et Cancellario.

In dorso: Praes. Stralsundi, die 9/19 Nov. 1635.