7460. 1645 augustus 31. Grotius' secretaris aan G. van Crommon.1

Lettre contenant le voyage de Hugo de Groot, de Stockholm à Rostock, et son deces en ladicte ville, escrite d'un de sa suitte.

Mon pere,

L'horreur me saisit, quand je commence à raconter les tristes accidens de nostre voyage, suivis enfin d'un coup de malheur que le monde ne pourra jamais assés plaindre.

Comme nous partismes le le jour d'Aoust2 de Stockholm, où nous laissames mon-

708

Je vous laisse à penser en quel estat nous fusmes trestous; mais grace à Dieu qui nous a preservez de ce grand danger, la nuict approchant la tempeste s'appaisa un peu, tellement qu'avec le mast de devant - qui nous restoit seul - nous allasmes avec le vent vers la coste de Courlande5 jusques à ce que le lendemain, qui fust le 7e du mois, la mesme tempeste s'eslevant derechef après midy nous flottasmes à la merci de Dieu, par la providence duquel un des matelots, estant monté au mast pour baisser le voile d'enhaut, apperceut sans y songer une pointe de terre, vers laquelle nous tirasmes tout aussitost, sans sçavoir quelle terre ce fust. Le soir nous jettasmes l'ancre tout proche du rivage, non sans tres grand danger d'eschouer, la leune ne se monstrant point devant la minuict. Je ne vous sçaurois exprimer par des paroles le branslement du navire et le tintamarre du fer et cuivre dont il estoit chargé. Le jour estant venu nous vismes la terre à une portée de musquet de nous; le vent s'appaisant un peu nous tirasmes un coup de canon pour faire venir une chaloupe qui nous mist à terre, car mesme la petite barque de nostre navire - qui est le dernier refuge en tels accidens - fut cassée par la cheute du mast. Nous voila aprez le midy si heureux, qu'une chaloupe nous vint querir et nous mist à terre à 14 lieues de Dantsick,6 auprez d'un village nommé Liba, tellement que nous eusmes à faire 70 lieues avant que de venir à Lubeck.7

Mais helas! Quand nous creumes avoir gaigné tout, nous tombasmes de fievre en chaud mal. Monseigneur Grotius, qui s'estoit porté assez mal durant la tempeste, tesmoigna toute joye d'avoir les pieds sur la terre. Nous allasmes donc en chariot à Stolb,

709

La plume me tremble dans la main de passer plus avant. Helas! A-[t]-il falu donc que je deusse voir un spectacle plus que tragique? Helas! Que je voudrois n'avoir jamais veu la Suede, ma main ne seroit pas celle, qui doit maintenant donner de si tristes advis.

Nous arrivasmes à Rostock Samedy au soir le 16e de ce mois.12 Monseigneur Grotius se mit au lict tout aussitost, le lendemain on va querir le medecin;13 il vient tout incontinent, dit n'avoir point de danger, que ce n'estoit qu'une lassitude, que le temps et le repos estoyent les remedes dont il faloit user. Le troisiesme jour on parloit un autre langage et tout d'un coup, voila le medecin qui prononce la sentence de la mort. La foiblesse estoit si grande qu'enfin ny langue ny oreille firent leurs offices.14 Il mourut - helas, quel homme! - à la minuict du Lundy estant le 18e d'Aoust. Le jugement a esté tousjours bon. Quelques

710

Je ne vous puis pas escrire cecy à yeux secs, et quand je considere quel amour et singuliere bienveillance il m'a porté tousjours, le lieu où je suis m'est trop estroit pour fondre en larmes.

Le corps est embaulmé17 pour le transporter à Hambourg, les entrailles ayans esté ensevelis dans la cathedrale eglise de cette ville, dans un coffre de cuivre.18

Voila le coup fatal de ce grand heros, qui n'aura jamais son pareil. L'université de cette ville en a tesmoigné un extreme regret.19

A Rostock, ce 21e d'Aoust 1645, stilo veteri.20

711

Verhael van de voyagie van den heer Hugo de Groot, van Stockholm op Rostock, en sijn overlijden aldaer, uyt een brief geschreven bij een van sijn suite.

Eerwaerdige vader,

Ick schrick dat ick het droevig wedervaren van onse reyse begin te vertellen, daer noch sulck een ongeluckigen slagh op gevolgt is, die de werelt noyt genoeg en sal konnen beklaghen.

Den eersten van Augustus van Stockholm, daer wij den heer Reygersbergen noch al seer sieck lieten, vertrocken zijnde, also hem de wint des morgens daeraen volgende na de ghewenschte zijde keerde, gingen wij dadelijck t'zeyl ende kregen dienselven dagh de volle zee. Den derden kregen het eylant Oelant in 't gesichte. Denselven dagh s'avonts begon ons de goede wint te begeven ende wierden 's morgens genoodsaeckt ander zeyl te voeren. Den vijfden was de lucht betrocken ende en hadden bijkans den geheelen dagh niet dan regen, totdatter ontrent middernacht een tempeest opquam, die ons gantsch verbijsterde en van onse streecke af dede dwalen. Ende was het onweder so schrickelijck, 'twelck den gehelen dag duyrde, dat des anderdaegs tegen den avont ons den grooten mast aen stucken brack; dewelcke vallende, oock den achtersten schaeloos maeckte, tot ons groot geluck, dewijl de slagh van den val daerop gebroken wiert, datter van 't schip niets en brack of scheurde. End' in die gelegentheyt was onse behoudenisse de voorsichtigheyt van een van de bootsgesellen, dewelcke het touw daermede de groote mast aen den voorsten vast is, afhackende, oorsake was dat den val geen schade en dede, sonder 'twelcke andersins de mast ter zijden had moeten vallen ende ons met het schip omsmacken.

Ick geef u te bedenken hoe wij daer altemale aen waren, maer God zij gedanckt, die ons van sulck een groot peryckel bevrijt heeft: doe de nacht aenquam, begon het tempeest wat te minderen, soodat wij met de voorste mast - die ons alleen overschoot - met de wint afliepen nae de kuste van Courlandt, totdat wij 's morgens, den sevenden van den maent, deselve tempeest haer wederom verheffende, dreven op Gods genade. Door wiens voorsienigheyt een van de bootsgesellen in de mast geklommen zijnde om het bovenste zeyl neder te laten, sagh hij buyten alle verwachten een punct lands, daer wij dadelijck na toe trocken, sonder te weten wat landt het was. 's Avonts wierpen het ancker dichte bij het strant, niet sonder groot gevaer van te stranden, de mane haer niet vertoonende voor de middernacht. Ick en soude u met geen woorden konnen uytdrucken het waggelen van 't schip ende het gerammel van het ijser en koper, daer het mede ghelaeden was. Den dagh gekomen zijnde, sagen wij het lant een musketschoot van ons af. De wint een weynigh stillende, deden een schoot met het geschut, om een sloupe te doen komen, die ons aen lant brachte, want self het bootje van ons schip - 'twelck in sulcke tijden van noodt den lesten toevlucht is - was van het vallen van den mast gescheurt. Na den middagh kregen het geluck dat ons een sloupe quam halen, en bracht ons te lande op 14 mijlen van Dantzick, bij een dorp met namen Liba, soodat wij 70 mijlen te reysen hadden om tot Lubeck te komen.

Maer helaes! Doe wij 't al meenden gewonnen te hebben, vielen wij van het één ongeluck in 't andere. Mijnheer Grotius, die seer sieck was geweest geduyrende het tempeest, was heel verblijt dat hij d'aerde onder sijne voeten hadde. Soo reden wij dan met een wagen na Stolb, d'eerste stadt daer wij aenquamen, alwaer den doorluchtigen hertogh van Croy en mevrouwe de hertoginne van Pomeren mijnen voorszegde heere hare goede affectie toonden en hem des anderen daegs, die nu den thienden van den maent was, hare carosse sonden, die ons vandt op den wegh op een half mijle nabij de stadt en bracht ons te Coslin, waer mijn heer op 't casteel getracteert wiert door ordre van hare Hoogheden. Het was dien dagh seer quaet weder, makende een storm met geduyrigen regen ghemengt, en scheen dat hemel en aerde t'samenspanden om ons te verderven. Wat weder dat het was, soo woude mijnheer Grotius evenwel met sijne reyse voort, in compagnie van eenige koopluyden die met ons ghelandet waren, niet lettende op de ongemacken van de voyagie, al te moeyelick voor een man van sijne jaren. Het quaet weder altijt continuerende, begonden hem allenskens de krachten te begheven, hoewel niet de couragie om altijts voort te willen.

Nu begint mij de penne in de hant te beven dat ick de rest vervolge. Och, moest ick

712

Wij quamen te Rostock binnen Saterdagh 's avonds den sesthienden van dese maent. Mijnheer Grotius gingh dadelick te bed leggen, des morgens ging men den doctor halen; hij quam terstont. Hij seyd, daer was geen swarigheyt, 't was maer een vermoeytheyt, den tijdt en de rust waren de remediën die men gebruycken moest. Maer den derden dagh sprack men heel een ander tale, de patiënt wiert van den doctor schielijck opgegeven. Soo groot was sijn swackheyt, dat hem in somma de sprake ende 't gehoor begaf, ende stierf te middernacht, des Maendaeghs den achtienden van Augustus. Och, wat een man! Hij is altijt bij sijn verstant gebleven. Ongevaerlijck twee uyren voor sijn doodt, zijnde een predikant met naeme Quisturpius bij hem gekomen en hem beginnende van Godt te spreken, wierp hij sijn mutse af en leyde de handen samen, om met hem te bidden, een weynigh daernae seyde hij dese Latijnsche woorden: ‘Nihil intelligo’.

Dit en kan ick sonder tranen niet schrijven, en als ick overdencke de liefde en sonderlinge gunst die hij mij altijts toeghedraghen heeft, soo schreye ick dat mij de werelt te bangh wort.

Het lichaem is gebalsemt om nae Hamburg te voeren, het ingewant hier in de domkercke van dese stadt begraven, in een koper kistjen.

Dit was het doodelick treffen van dien grooten heldt, die noyt sijns gelijcke en sal hebben. De universiteyt van dese stadt heeft er seer groote droeffenisse over bewesen.

Wt Rostock, desen 21e Augusti 1645, ouden stijl.