1502. 1630 mei 16. Aan N. van Reigersberch1.

Mijn heer,

Ick sie wel, wat voor quade effecten in Holland te wege gebracht heeft de veranderinge van den jaere 1618, alzoo die provincie, die andere placht voor te gaen in wijsheyt ende in 't voerstaen van het publycke recht, nu haer tot een slave maeckt van onwetende persoonen, ende zelff soo veel niet en kan sien, als wel sien Vriesland, Groeningen, Zeeland. God geve couragie ende goedt suces aen denghenen, die soo haer eygen recht als het generael soecken te conserveren. Can het tweede niet vallen, het eerste, meyn ick, kan men haer niet benemen, de moyements konnen dienen om tijdt te winnen; anders en zie ick niet, wat middeling daer valt op zoo notoir recht van de overheydt, gepractiseert bij alle gereformeerde princen ende stenden ende op soo onmatige praetensien van de kerckelicke.

201

Wat de remonstranten aengaet, ick en heb haer Examen2 noch niet gesien, ende oversulcx wel uuytstellen daervan te oordeelen. Maer de confessie3 dunckt mij op het point de Trinitate wel gestelt te zijn ende conform het oude gevoelen der christenen, oock van alle gereformeerde ende voorall daerin, dat zij seydt, dat men in dat poinct - waervan wij doch ghene kennisse connen hebben uuyt ons eygen discours, maer puyrlick uyt godlicke openbaeringe - soo veel mogelick is, sich moet wachten van subtiliteyten ende precise decisiën gebruyckende de voorsichticheyt der ouden ende de termen, sooveel men can, van de Heyl. schrifture zelve. Want de scholasticquen hebben soo veel questiën ingevoert de differentia inter essentiam et personam, de personarum inter se, an sit realis an rationalis, an media vel modalis, alsoock in 't particulariseren de generatione et processione, dat zij zeer d'een tegen d'ander over hoop leggen ende dicmael, als wij het wel insien, met haerselven niet en accorderen Athanasius, spreeckende van seeckere termen in dese materie, seydt, dat die is ἄγϱαπτος ϰαὶ ὕποπτος buyten de H. Schrift ende oversulcx suspect4. Basilius vermaent omme φείδεσϑαι τῶν ὀνομάτων ϰαὶ λέξεων ἃ λέξεσι μὲν αὐταῖς οὐϰ ἐμφέϱεται τῇ ϑείᾳ γϱαφῇ, διάνοιάν γε μὴν τῇ γϱαφῇ διασώζει5: de woorden selfs te mijden, die eygentlick niet en staen in de H. Schrift, all is 't, dat de woorden niet en gaen buyten den sin van de H. Schrift.

Ende op een ander: πϱοσηγοϱίαν ὡς οὐδαμοῦ τὴς γϱαφὴς ϰειμένην σιωπᾶσϑαι ἄν ἀξίαν εἴναι φησαίμι6: dit woordt als nergens staende in de H. Schriftuere meen ick dat best verswegen zoude werden. Wederom: πόϑεν λαβών; ἐϰ ποίας διδασϰαλίας; τίνος πϱοφήτου; τίνος τῶν ἀποστόλων ταύτην[αὐτῷ]τὴν πϱοσωνυμίαν ἐπιφημίσαντος;7. Van waer hebt ghijt genomen? uyt wat leeringe? welcke propheet, welck apostel heeft oyt dat woord gebruyckt? Noch: πϱοσήϰει τοὶς ἔν τῂ γϱαφῂ

202

203

Onlancq is hier te Parijs uuyt gegeven een boeck Facundi Episcopi Herminensis21, in Africa geleeft hebbende ten tijde Justiniani, die met vele exempelen

204

Wat de saeck aengaet: mijn gevoelen op dese materie ende den aencleven vandien is claer te mercken uyt mijne Poematis28, mijn boeck de Pietate ordinum29,

205

Wat Adolpho32 is wedervaren, daerin schout Muys33 ende ick commissarissen waren, is uE. buyten twijfel wel bekent. Dat men hem moet houden aen de leere quam Christiani semper ubique perseveranter tenuerunt heb ick altijdt verstaen met Vincentio Lirinensi34 ende nae mijn vermogen gepractizeert ende onder andere redenen, waerom ick mij houde aen de leer der remonstranten over de genade ende wille, is dit eene zeer stercke, omdat ick zeeckerlick bevinde, dat de christenen van de eerste 300 jaer alle sonder eenich tegenspreecken in dit gevoelen geleeft hebben ende gestorven zijn, gelijck noch onlancx d'Ailly, predicant uyt Charenton, in seecker geschrift heeft moeten bekennen. Siet soo 't uE. gelieft de Authocrate consensus mijn boeck de Jure belli et Pacis p. 45 en 5035 en de Veritate relig. chr. edit. Leid. pag. 84.

Ick heb oick altijdt verstaen dat men niet en behoort te leeren tegen de overeenstemming der gereformeerde, gelijck uE. zal connen sien bij mijne propositie gedaen t'Amsterdam36. Ick blijff bij mijne zelve maximen. Wat die aenbiddinge aengaet, ick houde, dat, gelijck God, de Vader van alles, Zijn Woord, λόγος off Reden, ende sijn Gheest sijn van één weesen, dat alsoo de aenbiddinge is eenen deselve ende onverdeylt. Wel is waer, dat Jesus Christus het vleesch-geworden woord - λόγος ϑεανϑϱοπιϑείς - onderscheydelick oock wordt aengebeden, maer dat is als middelaer. Ende dit is geweest soo de leere als de practijck van de oude kercke, daer ick mij met Gods genade hoope ten uuytersten toe vast aen te houden.

Mij dunct uyt vele redenen, dat men Alkmaire37 wil gebruycken om de kerckelijcke authoriteyt daer te stijven; letter op.

206

Maistresat38, predicant alhier, seydt claer uyt, dat de canones reiectorii sive condemnatorii, die in de synode van Dordrecht sijn gestelt, niet en sijn te sustineren ende dat men qualick heeft gedaen die hyer te volgen.

XVI Mey 1630.

met andere hand: Superscriptie.

Mijn Heer

Mijn Heer Reigersberch, raedt in den Hoogen Raide in Hollant te Sgravenhage.

Notitie van de hand van Johannes Wtenbogaert, voor wie het afschrift bestemd was: Grotius ad Reygersbergium 16 Maii 1630. Copie de la lettre de Mr. Hugo de Groot à Mr. R. dat. 16 Mey 1630.

En verder: Excerpta ex libris (?) Grootii.

(met andere hand toegevoegd): Epistola notabilis.