176

1873. 1633 augustus 20. Aan M. Ruarus1.

Funestis literis, Ruare doctissime, funestas literas reddo, tristem mihi nuntium de morte Crellii2, tristi et tibi nuntio de morte Leonardi van Sorgen3, dolens cum dolente commutaturus4. Patiamur Dei arbitria et quid Christianos deceat vel a Cleanthe5 discamus, cujus Graecos jambos latinos sic fecit Seneca

Iacturam, quam in Crellio fecimus, postuma scripta7, quantum spe auguror, solabuntur. Pro literis transmissis gratias habeo; illas ad Crellium8, si tanti putas, et resignare et tibi habere potes: sunt de loco illo μιᾶς γυναιϰὸς9, sed pendent a prioribus literis, quas Amstelodamo ad virum illum eruditissimum miseram10. Bene tibi processit conjectura de viro nobili, quem mihi commendaveras11. Nam emersit iterum et literas illas in Galliam, quod gaudeo, secum tulit. Noli dubitare, quin semper in potissimo ordine amicorum habiturus eos sim, quos tibi probari intellexero.

De Arriani loco12 confirmat me judicium tuum. Cur de Judaeis agens baptismum potius quam circumcisionem attulerit, causam veram utramque attigisti. Nam circumcisio domi peragi poterat, baptismus in fluminibus administrabatur, ut et apud Christianos etiam Justini13 aevo. Tum quod notasti Aegyptiorum quosdam circumcisos, id Herodoto14 attestatur Philo πεϱὶ πεϱιτομῆς15, Iosephus16,

177

Venio ad quaestiones tuas, sed ut tecum quaesiturus et hoc orans, ut si quid meis habes rectius, mihi impartias. Lege Mosis permitti, ut uxoris mortuae soror ducatur, recte a te colligi puto tum ex natura legum prohibentium, quae suis se finibus tenent, neque extendi se incerta argumentatione patiuntur, tum eo argumento, quod in legum interpretatione validissimum ex contrario ducitur. Qui enim vivae superinduci sororem vetuit et quidem ad evitandum aemulatum inter adeo propinquas acriorem, mortuae substitui sororem permisisse censendus est. Memini me ad oram libri mei, quem nunc penes me non habeo, annotasse variantes super hac re iurisprudentum hebraeorum sententias; sed qui vetant, more eoque non generaliter recepto nituntur. Maimonidae25 quae sententia fuerit, scire non possumus nisi consulto Arabico codice. Nam hebraea versio, ut jam de latina nihil dicam, alicubi παϱεχαϱάχϑη.

Secundam quod attinet quaestionem26: Christianus cum civis sit, civiles etiam leges multoque magis eas, quae multarum gentium consensu receptae sunt, servare semper officii sui ducet. Itaque in veteribus apologeticis videmus id palam praedicare Christianos se secundum omnes leges religionem non laedentes vivere, sed ita, ut probitate sua leges multum supergrederentur. Loquor de illis legibus, quae et causam aliquam habent probabilem et intolerabiles non sunt, quod ipsum ἐν στιγμῄ definiri non potest. Lex autem ista de non ducenda mortuae

178

Ad tertiam27 ut veniam, verum est non omne quod prohibetur irritum censeri, et in conjugio cum Amorraeis vicinarumque gentium feminis spectatum a lege periculum, quod perpetuum est. An igitur irrita sint conjugia contra legem humanam facta, ex legum verbis sensuque colligendum est aut, si leges scriptae non exstant, ex eo, quod saepe judicatum est et maxime circa eos, qui pontificis Romani auctoritatem defugiunt. Illud video multarum gentium leges imitari Romanum jus, quo conjugia talia non prohibentur tantum fieri, sed et irrita pronuntiantur et dissolvi jubentur; neque ego dubito, quin societati civili aut ejus praesidibus potestas haec competat utilitatis alicujus publicae causa vim adimendi nondum natis contractibus.

Postrema erat quaestio28 de petenda29 matrimonii talis indulgentia a Romano pontifice, quod recte dicis non convenire illis, qui discidium a pontifice fecerunt. Sed monendum te censui in Gallia reformatis prohibitorum matrimoniorum gratiam ab ipso rege fieri, cujus rei aliquot mihi exempla sunt cognita. Id si imitari velint rex30 et senatus vester, quid obstet non video; ipsorum erit prudentiae judicare, an in hac facti specie causa aliqua insit rarior, ob quam aequitas ferat discedi ἀπὸ τοῦ λίαν ἀϰϱιβοῦς.

Haec sunt quae lectis statim literis tuis in mentem venerunt; si quid percoctius subierit, ejus quoque te participem faciam hac lege, ut tua quoque cogitata me non celes.

Vale, vir multis nominibus suspiciende.

Hamburgi, XX Augusti novi Cal. anni MDCXXXIII31.

T. Cl. addictissimus
H. Grotius.