2585. 1636 mei 8. Aan A. Oxenstierna1.

Excellentissime Domine,

Ex quo postremum Sublimitati Tuae scripsi2, collocutus sum cum duce Bernhardo3, deinde cum cardinali Riceliaco, praeterea cum Jacobo Hanoviensi comite4 ex Hollandia huc reverso.

Dux Bernhardus sexcenta florenorum millia accepit: ultra nihil. Sperat se ante mensem Augustum pedites habiturum5 ad XII millia; eam ob rem Ponicam6 in Angliam, inde per Hollandiam ad Sublimitatem Tuam mittit. Interim sperat se commodato habere posse aliquid copiarum a principe Condaeo7 et cardinali Valetta8, qui duo jam futuri sunt regiorum exercituum duces, fruituris otio protestantibus Lafortio9 et Castilionaeo10, ne quid sit, quod papam11 offendat. Condaeo XVIII peditum millia, quinque equitum, Valettae XII equitum IV peditum adfutura putabat, quanquam aliorum opinio non parum eo de numero detrahit. Valettam putat in Treviros ire Confluentibus liberandis, quod oppidum ad res ultimas redactum est. Ipse refovere militem suum cupit in Burgundiae comitatu,

137

Cardinalis18, qui jam et delineationes foederum cum Chaumontio19 et trimestre foedus acceperat, mire praedicabat res Sublimitatis Tuae rebus magni Gustavi20 nihil inferiores ducens. Ab amicis non desertum modo sed et oppugnatum trusumque in ipsum littus potuisse tantillo tempore in mediam Germaniam penetrare rem esse miraculo proximam; de pecunia partem jam per Chaumontium numerari coepisse nec moram21 hic de reliquo fore. Me quoque mira comitate amplectens per communem utrique cultum literarum orabat quicquid possem in causam communem conferrem, praesertim apud Anglos addens ad diluenda, quae mihi dolere non ignorabat, Gallos stultos saepe esse gentium omnium judicio, sed facile redire ad bonam mentem. Haec in me benignitas partim inde nata est, quod legationem mihi injunctam in Suedia probatam videt quodque a Sublimitate Tua mihi fidem haberi, simulque quod Pavii22 in Hollandia auctoritatem collapsam intelligit ipsumque principem Arausionensem23 de me non inimice loqui.

Attollebat regis24 paratus maritimos, quibus si se, quod facile est ipsis, Angli conjungerent, nihil non sperandum. E re putabat indicari Anglis convenisse quidem inter Suedos et Gallos, sed Palatinatus rem ita nobis curae fore, si et ipsi, quod suarum esset virium, conferrent; inique facere Anglos, qui totum maris jus sibi vindicarent. Sed posse ipsis ad tempus aliquid concedi sine fraude in posterum.

Haec quidem ille ita disserebat: at mihi displicet quod Batavorum legato25 in Anglia de maris usu et nova et dura praescribi audio; quodque Arundelius26 Ratisbonam missus in Austriacos pronior creditur: idque ut non sit, tamen istis novis colloquiis periturum sit anni tempus navigatui oportunum, quod inter hos Gallorum paratus magnam praebere posset Anglis aut, si illi palam hostilia nolunt indicere27, Domui Palatinae per Hispaniam grassandi occasionem. Nunc audio Austriacos pro Palatinatu commutationem aliquam Anglis offerre eoque pertinere

138

ait Terentius29. Idem comes Polonum magis ac magis se vertere dicebat ad caesaris30 gratiam. Intelligo etiam renovatum hinc mandatu, quod habuerat Davausius31 conscribendi per illas partes militis. Idem comes, ut pecuniam hinc landgravio obtineat, instat quotidie.

Miles, qui de Brezaeano32 exercitu restabat, huc venit; Batavis supra votis debitum tanto datur amplius pecuniae, quanto tandundem militis ali possit. Vidi et aegrotantem nunc quoque Feuquerium33, qui Tuam Sublimitatem officiose salutari voluit.

Ex Anglia discimus retineri adhuc ibi comitem Licestrium34 extraordinariae in Galliam legationi destinatum. Mortuo, qui pro regina Romae res agebat35, alium surrogatum36, qui in eam curam succedat. Exspectari ibi Zavaskium37 e Polonia; eum, qui Hamburgi res agit Anglicas38, jussum ire ad Daniae regem39 oratum, ut rex ille promovere velit ea, quae Arundelio mandata sunt; Roma scribitur Estraeum40 praeter illud negotium de dissuendo Lotharingico matrimonio41, quod trahitur traheturque, petiisse, ut Gallicae classi pateat portus Civitatis Veteris, qui dicitur, Hispanis quippe feuda Ecclesiae infestantibus, ne pateat. Cardinales, quorum in consilium res missa est, judicantes id unum agi, ut42 offensam Hispani pontifex incurreret, elusere postulatum.

Viennae, qui res Gallicas habebat43, ibi morandi, donec e Gallia responsum accepisset, facultatem impetrare non potuit; itaque coactus discedere jam in Venetorum terras pervenit. Ad hoc cum accedat imperatoris epistola, quam mitto, ad

139

Budensem Bassam49 nihil hostile in imperatorem agitare; Tartarum legatum50 cum multo honore dimissum.

Ex Italia discimus circumsessam quidem Placentiam, sed credi satis ibi panis vinique haberi ad finem usque Septembris. Crequiacus51 duas cohortes in supplementum accepit nihil agens hactenus, nisi quod Montisferratensi agro gravis incumbit, qua de re questum huc quidam missus est a duce Mantuano52. Cerbelinus53 recens auctus duobus Hispanorum millibus nudas prope hactenus terras trans lacum Comensem defendit sublatis e lacu navigiis, ne Rohanio54 usui essent.

Nondum transeunt summas Alpes, quem Montem Gothardi nostra aetas vocat, Germanorum novae illae copiae, quod nondum expeditae sint, quae Helvetiis numerari debent pecuniae. Dicuntur huc mittere velle Rhaeti, ut, quod nuper multis eorum absentibus placuit, nequis in Valle Telina habitaret protestantium, mitigetur uno saltem illis loco ad larem figendum Deique cultum concesso. Sed vix spes est, ut quidquam obtineant; tantum hic est studium demerendi romanam aulam.

Geneva commeatus valde sibi necessarios ex Gallia impetrare non potest: multaque per Languedociam quotidie nova ad circumcidendam protestantium libertatem excogitantur. Argenti nonnihil ex Hispania Genuam pervenit: augenturque praesidia tum Monaeci, tum in Honorati insula Mediolanensem terram tuentibus triginta millibus, quorum in hostem octodecim produci possunt. Hispani bene munito loco, cui Vallis Tori nomen, etiam Odofredi, quod dicitur, castellum in agro Placentino firmant; Placentinorum non famem tantum sed et discordias sperant. Defendit id oppidum marchio Villa55 cum equitibus trecentis, peditibus septingentis invalido adversus cresentes hostium copias praesidio. Multum laudatur hic Rohanius, quod ultima illa hostilis agri populatione templis monasteriisque pepercerit.

140

Dux Bulionius56 creditur colloquium aliquod eruditorum utriusque partis moliri, ut majore cum specie ac strepitu ad missam transeat; de Sedano, quin cum rege conventurus sit, vix dubitatur. Crediturine sint ei immutato57 Batavi urbis Trajecti custodiam, an regi sit militaturus his in locis, brevi, sic puto, videbimus.

Multi hic sunt novorum onerum repertores. Tributum in carrucarum magnum sane et publice inutilem sumtum rejicit cardinalis, ut non convenienti saeculi hujus felicitati. Sunt qui suadent argentum omne mensarum domuumque rex sibi vindicet soluto, quantum ipsi videbitur, pretio.

Ego rumores quidem perscribo, quales hic nuntiantur. Caeterum judicationem liberam mihi servo, multo magis eam Tuae Sublimitati illarum rerum peritissimae defero. Sed multum metuo, ne Oryza58 Mimnermum59 coquat non ex usu violae60. Et de lilio61 ac caesare62 nescio, quid latet. De Bacchylide63 non optima fide actum antehac censeo.

Quid aliud possum quam Deum precari, Excellentissime Domine, Tuae ut Sublimitatis concilia regno Suedico orbique christiano fortunet.

Tuae Sublimitatis cultor devotissimus
H. Grotius.

Lutetiae, 8 Maii nov. cal. 1636.

Est hic quidam qui astus64 molitur liberando Hornio65. Ego dubito.

Heufdius66 nihildum signatum nedum numeratum habet, ipsi nihil peribit.

Adres: Axelio Oxenstiernae, Sacrae Reg. Maj. Regnorumque Sueciae Senatori et Cancellario.

In dorso: Praes. Stralsundi die 13/23 Maji 1636.