6755. 1644 maart 12. Aan J. Wtenbogaert.1

Mijnheer,

Ick dancke uwe Eerw. van zijn antwoord van den 21 Februarii op het voorstel bij mij door mijnen broeder gedaen.2 Ick ben uwe Eerw. te meerder hierover geobligeert, omdat ick weet wat moeite daerin is gelegen geweest, voor zoo zwacken ouderdom ende cranck gezicht. God wil uwe Eerw. deze weldaet ende anderen aen mij veel ende menigvuldich bewesen mildelijck loonen.

Aengaende de principale zaecke, ick can wel toestaen dat die dingen zonder welcke niemant zaligh en werdt zoo dicmael staen uitgedruckt in de Heilige Scriftuire dat al waeren eenige plaetzen wat duister, die door anderen genoechzaem werden verclaert, hoewel datter oock zijn geweest die dezelve boucken gelezen ende aengenomen hebbende, eenige noodzaeckelijcke poincten hebben misduit. Maer mij dunct dat boven die poincten voor yder mensch noodigh, andere zijn nut tot stichtinge, eenige oock noodigh tot de vrede ende eenicheit van een algemeene kercke bij Christum ende zijne apostelen ingestelt. Ende gelijck den Heere zelve die in zijn Evangelio niet alle en heeft verclaert, maer gereserveert aen den Heiligen Geest om die aen zijne apostelen te openbaeren, dat oock de apostelen in haere brieven, die zij maer bij occasie van voorvallende zaecken hebben geschreven, niet voorgenomen en hebben gehadt die alles breed uit te leggen, hoewel van het meerendeel van dien wel en passant een woordt ofte twee hebben geroert, wetende dat de reste door de practycque zelve bij haer gestelt in de kercken bij haer gefundeert conden werden verstaen. Zelfs in de eerste tijden ziet men dat de apostelen ende broeders eenige zaecken hebben geordonneert die niet en schijnen in haerzelve noodigh geweest te zijn tot yders zaelicheit, maer wel tot vrede. Ende zoo men wil comen tot leerstucken: die treffelijcke christenen, die dagelijcx alle zwaericheden uitstonden om de christelijcke religie, hebben Samosatenus uit haere gemeenschap uitge-

214

Die nu zeggen met Du Moulin4 dat alle noodige zaecken zoo claerlijck zijn gestelt in de Schriftuir dat die gheene uitlegging van noode en hebben, accorderen gantsch niet in 't getal van die noodige poincten, gelijck zulcx uwe Eerw. uit de boecken, historiën ende experiëntie best bekent is. Oock is geene apparentie dat zij oit daerover zullen accorderen, waerom te bedencken is off het niet lichter ende redelijcker is, dewijle de leere van de genade, vrije wille, noodwendicheit van 't geloof ende goede wercken gebleven is in die kercke die voor haer heeft de algemeene regiering ende ordre van de successie, dat de particulieren haer voegen om de vrede wil in andere zaecken nae 'tgunt in 't gemeen is goedgevonden, 'tzij met de bequaemste uitleggingen aen te nemen, 'tzij met zwijgen, dan dat het algemeene lichaem van de kerck zich in 't poinct van dulding zoude moeten voegen nae yders bedenckingen ende lusten. Bij exempel: de algemeene kerck eischt van niemant te bidden voor de dooden ofte te verzoecken de hulpe van de gebeden der heiligen die van dit leven zijn gescheiden, maer eischt alleen dat men de manieren die zoo oudt zijn ende zoo generael, niet en condemnere. Dat eenige dingen die zeer generaelijck gepractizeert werden in die kercken die in de eenicheit met de roomsche kercke gebleven zijn, verbetering van noode hebben, is waer, ende daertoe zie ick dat in Vrancrijck, Polen ende op andere plaetzen zeer werdt gearbeit. Ick heb liever God te bidden dat zulcx magh geschieden tot beternisse van veele zielen dan over poincten die men voor niet noodigh hout veel te disputeren. Want zoo men daermede voort wil, wat einde zal daer zijn van nieuwe secten? De decisiën, gedaen bij de conciliën representerende de algemeene kercke, behoeft ydereen niet te studeren, maer wel die leeraers zijn ofte tot directie van de leeraers zijn gestelt, opdat niet ydereen zijn verstant hooger achtende als het verstant van zoo velen ende treffelijcken, breecke die eenicheit die ons zoo hoogh is gerecommandeert.

Dit is hetgunt mij voor deze tijd is voorgecomen, waerop ick bij gelegentheit uwer Eerw. godzaelige bedenckingen gaeren zal verstaen. Voorts bidde ick Godt almachtigh dat hij uwe Eerw. nae zooveele harde quellingen ende zoo hoogen ouderdom wil gezondtheit geven tot nut van veele menschen ende hiernaemaels de eeuwige vertroostinge,

uwer Eerw. ootmoedichste dienaer,
H. de Groot.

Den 12 Maert 1644.

Mijne Annotatiën op het Oude Testament loopen op het laetste.5 Ick zal mijn best doen om oock te doen drucken 'tgunt ick geschreven heb op de reste van het Nieuwe,6 ende daernae noch iet tot wederlegging van 't laeste boeck van Rivet7 ende oock, zoo het

215

Adres: Mijnheer/mijnheer Utenbogard.

In dorso schreef Wtenbogaert: De heer Grotius 1644. R[eceptae] 19 Martii.

Bovenaan de brief staat in een onbekende hand: Hugo de Groot aen Joannes Uytenbogaert.

Bovenaan de copie te Rotterdam: Mijnheer Wttenbogart.

Bijlage:

Vir reverende,

Gratias ago Reverentiae tuae pro responso XXI Februarii dato ad propositionem meam latius per fratrem meum diductam. Ob id Reverentiae tuae eo magis obligatus sum, quoniam novi quanta id factum sit cum difficultate, in tam debili senecta et oculis adeo caligantibus. Deus Reverentiae tuae hoc beneficium aliaque mihi copiose praestita larga manu remuneretur.

Quod rem principalem attinet, satis intelligo ea sine quibus nemo salutem consequitur toties in Sacra Scriptura expressa esse, ut etiamsi loci aliquot obscuriores essent, illi per alios sufficienter explicentur; quamvis et aliqui fuerint qui postquam libros hosce legerunt et receperunt nihilominus in quibusdam articulis necessariis errarunt. Sed existimo praeter articulos unicuique necessarios alios etiam esse ad aedificationem, aliquos etiam necessarios ad pacem et unitatem ecclesiae catholicae a Christo et apostolis institutae. Et sicut Dominus ipse omnes illos in Evangelio suo non revelavit, sed reservavit Spiritui Sancto, ut eos apostolis revelaret, ita etiam apostolos in suis epistolis, quas occasione ex incidentibus negotiis arrepta scripserunt, non proposuisse eos omnes latius explicare, etiamsi plerosque ipsorum obiter et in transitu verbo uno atque altero attigerint, scientes reliquos facile intelligi posse ex praxi ipsa in ecclesias a se fundatas introducta. Quin et primis temporibus videmus apostolos et fratres quaedam constituisse quae non videntur in seipsis necessaria fuisse ad uniuscuiusque salutem, sed quidem ad pacem. Et si fidei dogmata considerare placet, praestantes illi christiani, qui quotidie quasvis pro religione christiana afflictiones sustinebant, Samosatenum communione sua excluserunt, etiamsi multi nunc arbitrentur opinionem ipsius non adversari articulis illis necessariis. Et ea via postmodum processit ecclesia, quae semper consideravit opiniones, non tantum prout speciose proponebantur, sed et consequentias sub iis latentes et modum quo proponebantur.

Qui nunc cum Molinaeo dicunt omnia necessaria adeo clare ac perspicue in Scriptura exstare, ut nulla interpretatione indigeant, inter se de articulorum illorum necessariorum numero minime consentiunt, prout Reverentiae tuae ex libris, historiis, quin et experientia ipsa optime constat. Nec credibile est eos unquam in eo consensuros, quare considerandum est, annon facilius et aequius sit, quoniam doctrina de gratia, de libero arbitrio, necessitate fidei bonorumque operum obtinuit in ecclesia quae pro se habet universale regimen et ordinem successionis, privatos se in aliis accommodare - pacis causa - iis quae universaliter sunt recepta, sive ea aptissimis explicationibus recipiendo, sive tacendo, quam corpus illud catholicum ecclesiae se in articulo tolerantiae accommodare debere uniuscuiusque considerationibus et placitis. Exempli gratia: catholica ecclesia nemini praescribit, ut precetur pro mortuis aut opem precum Sanctorum vita

216

Haec sunt quae impraesentiarum mihi occurrunt, super quibus pias Reverentiae tuae considerationes data occasione avide exspectabo. Deum omnipotentem precor, ut Reverentiae tuae, post tot adversa et in extrema senectute, largiatur omnia salutaria, ut multis prodesse possis, et post haec aeternam consolationem,

Reverentiae tuae addictissimus,
H. Grotius.

12 Martii 1644.

Annotationes meae in Vetus Testamentum ad finem properant. Operam dabo ut etiam imprimantur quae in reliquos Novi Testamenti libros scripsi, et postea etiam quaedam quibus refutatur postremus Andreae Riveti liber, etiam si necesse sit Hulsmanni, cuius contra me librum nondum nancisci potui.

Adres (volgens de uitgave der Epist. eccl.): Joanni Uytenbogardo Hugo Grotius S.P.

Onderaan de uitgave der Epist. eccl.: Versa ex Belgico.