Letter

7032. 1644 september 5. Van H. Appelboom.1

Illustrissime et excellentissime legate, domine observandissime,

Gratissimae fuerunt Excellentiae vestrae literae, quas a regni Sueciae residente ad Helvetios accepi, ut et commendatio illa, quae multum me obligatum invenit, ut viro illo summo studio adessem, tum propter debita regno officia et vestrae Excellentiae in me affectum, quae plurima meretur, tum etiam propter personae illius qualitatem, cui non indigne opera adhibetur.2 Difficilis autem est consultatio de itinere eius, quod in Sueciam suscipere conatur, cum et infensi hostes undique timentur et angustia pecuniae multas difficultates obiiciant, quae haud facilem ipsi transitum pollicentur. Videbo tamen, ut commode progredi possit, ne inutilem sentiat commendationem, cuius mihi honorem Excellentia vestra offerre voluit.

De admiralio Martino Thysio, qui Sueco-Hollandicas naves gubernat, laudabile nunc factum narratur, utpote qui magno conatu suis navibus ausus sit fretum illud Oresundam - quod munitissima arce refragantes naves fulmine tormentorum ab ingressu et egressu arcere solet - transire;3 quod sic feliciter ei successit, ut cum gloria lucentis diei spretis eorum munimentis et explosionibus portum ibidem proximum occuparet. Celebravit hunc successum absque suorum iactura, atque insuper propugnacula illa, quae in navibus extructa mari innatantur, tormentorum globulis dei‹i›ecit. Naves duas Danicas in mari Baltico suas Fecit. Insequenti die inde Gotheburgum profectus,4 ut cognosceret de regia Suecorum classe, cuius coniunctionem summopere desiderabat; cum autem et illos ibi ignorantes deprehenderet, mare cum suis ingressus, ut quod quaereret inveniret. Dum per undas hic admiralius progreditur, complures Danorum naves accesserunt, quae frustra aliquid tentare conati sunt, cum velocior iis esset et a persequendo conspectus Suecorum terrebat.5 Cum Thysius Gotheburgum intrasset, regni Suecici archidapife-

711

rum allocutus est, qui aliquot millia militum duce Steenbock adducebat.6 His statim in Hannibalem Seestadium eruptio facta; cladem multorum hominum dederunt bellicis tormentis 4 ablatis. Hornius in obsidione Malmogiensi strenue pergebat et hosti nihil intactum relinquebat.7 Haec omnia domino Ludovico de Geer ab admiralio Thysio scripta sunt.

Regis Daniae mortem omnes proclamant,8 nec desunt qui hoc confirmare audent apposita adversae parti pecunia more mercatorum. De effectu legatorum Battavorum in Dania necdum quicquam nuntiatur;9 hoc tantum semper adfertur minus digne eos tractari, cum noctu etiam gens Danica servis eorum infesta sit et ad defensionem compellat, diu vero convicia suggerat et male iis affectam voluntatem. Rumor est a Danis Battavum nautam suspensum esse,10 ideo quod Suecis in hoc bello servitia praebuerat; quod si factum est, male hic de facto iudicabunt.

Torstensonius, cum provocatus hostis animum pugnandi non habeat, silentio consilia sua tegit quibus Gallasium otio aut ignavia expellat,11 sed brevis credo erit eiusdem ibi mansio, quia a caesare revocatus est, ut propiora loca tueatur ab invasione Ragotskii,12 qui ipsam fere hereditariam caesaris possessionem vastat, spoliat et occupat, ut ex literis interceptis ad Trittau refertur.13 Kocklitz post acrem invasionem se Saxoni dedit,14

712

ubi cum praeses civitatis Saxo deprehenderetur, princeps vivum cum palo rumpi iussit, linguam ipsi praescindi cutemque detrahi. Koningsmarchius armata manu ad 6000 militum ad ea loca pergit.

Legati Belgici ad Suediam postquam valedixerunt ingenti classi Sundam petenti,15 cursum direxerunt in portum Elsburgensem, ubi invenerunt 6 Danicas naves armatas prohibentes illis uberiorem progressum. Ibi frustra primo admiralius Danicus, mox Zeestadius sollicitatus est de libero et recto Gotheburgum itinere, offerentes anfractum Bahusensem; interea Zestadius ipse in classem venit, legatos ad prandium invitavit et tandem salvum legatis transitum praestavit per admiralium, postquam per octiduum illos variis praetextibus impediverunt. Venientes Elsburgum cum Danico admiralio et navi excepti sunt a vicecolonello Bielkio et urbano magistratu, qui legatos deduxere in urbem, ubi milites civesque in armis legatos excipiebant, ubi per duos dies morati fuerunt, per armatos cives exiverunt,16 deducente legatos in curru gubernatoris Assersonii17 magistratu urbano extra portas. Deinde pergabant terrestri itinere. Felsbrogiae sacrae regiae Maiestatis currus excepit legatos et Arbogiae sacrae regiae Maiestatis cubicularius Axelius Sparre et Arosiensis gubernator Claudius Stierneskiöldt salutabat legatos18 et dominus Sparrius illos in duas naviculas, galliot dictas, deduxit impensis regiis Holmiam usque, prima nocte in Kongsör regio praedio, altera in urbe Stregnensi.19 3 Augusti hora 6 pomeridiana Holmiam venerunt.20 4 Augusti legatus regis Galliae Thuillerius accessit introductus a domino Mathia Soopio et Thurone Bielkio21 20 curribus et procerum filiis

713

nobilibusque equis incidentibus. 5 Augusti misere legati secretarium suum22 ad regni cancellarium plenipotentias oblatum; tum etiam ad audientiam admissus est a sacra regia Maiestate Thuillerius. 6 Augusti legati Belgici in regiam vocabantur.23 Cancellarii Excellentia dominus Skytte et Petrus Sparre bis Thuillerium et Battavorum legatos visitarunt. Semel ab iisdem illo tempore visitatae sunt Oxenstiernii et Delagardii Excellentiae, quae cum ipsis de pace componenda tractant pacataque agitant, si Danus modo se accommodaverit rationibus aequis.24 Gallicus legatus nominat Lubecam, Belgici Helsingoburgum tractatui.25 Thuillerium brevi abiturum putabant.26 De Battavis incertum, nam 10 Augusti stylo novo miserunt acta ad legatos in Dania.27 Sacrae regiae Maiestati placet negotium pacis et expectatur nunc regis Daniae responsum atque consilium.

Regina nostra clementissima cum regni proceribus optime - Deo laus - valet. Archidapipher Gotheburgo Holmiam expectabatur.28 Dominus Petrus Banerius mortuus est.29 Comes Woldemarus apud Muscovitas iam serio in carcere servatur, quia dum per custodias effugere voluit, quosdam ex iis interfecisse dicitur.30

Hisce Excellentiam vestram divinae protectioni devotus commendo, et semper maneo, illustrissime et excellentissime domine legate,

illustrissimae Excellentiae vestrae addictissimus servitor,
H. Appelboom.

Amstelodami, 5 Septembris 1644.

714

Adres: A son Excellence, monseigneur Hugo Grotius, conseiller d'estat et ambassadeur de sa Majesté la royne et la couronne de Suede en France, à Paris.

Bovenaan de brief schreef Grotius: Rec. 13 Sept.

En in dorso: 5 Sept. 1644 Appelboom.

Navigation

Notes

1 - Hs. Den Haag, ARA, Eerste afd., coll. Hugo de Groot, aanw. 1911 XXIII no. 15 (1644, 31). Eigenh. oorspr. Antw. op no. 7012, beantw. d. no. 7052.

2 - Carl Marin, Zweeds resident te Zürich, was met aanbevelingsbrieven van Grotius op weg naar Zweden. In Amsterdam maakte hij kennis met de jonge diplomaat Harald Appelboom; zie nos. 7012 en 7031.

3 - 22 schepen van de hulpvloot van Louis de Geer lagen op de 19de augustus voor de ingang van de Sont. Admiraal Maerten Thijssen loodste hen langs de kust van Skåne (Schonen) in de richting van de Oostzee. De volgende dag passeerden de schepen ter hoogte van Kopenhagen twee Deense geschutsboten. Duizenden burgers aanschouwden het vuurgevecht (Kernkamp, De sleutels van de Sont, p. 99-100, en ‘Brieven van Louis de Geer’, in BMHG 29(1908), p. 278-280).

4 - In de aanloop van deze expeditie hield de vloot van admiraal Maerten Thijssen voor de kust van Alborg twee Deense oorlogsschepen aan. Vervolgens zeilden de Zweedse Hollanders naar Göteborg. De vijf Deense schepen die de toegang tot de haven blokkeerden, meden een confrontatie en weken naar veiliger vaarwater uit. Kort na aankomst in Göteborg vernam de admiraal dat de Zweedse vloot in aantocht was. De volgende dag gaf hij het bevel om koers te zetten naar de Sont.

5 - Nadat de Zweedse Hollanders de twee Deense geschutsboten hadden uitgeschakeld (supra, n. 3), stootten zij in de buurt van het eiland Dragör (ten zuiden van Kopenhagen) op een Deens koninklijk eskader van 9 schepen. Op gelukkige wijze ontsnapten zij aan het gevaar. Behendig manoeuvrerend rondden zij in de avond van de 20ste augustus de kaap van Falsterbo. Vrijwel ongeschonden bereikten de 22 schepen van de hulpvloot van Louis de Geer de Oostzee (Kernkamp, De sleutels van de Sont, p. 98-101).

6 - De Zweedse rijksdrost Per Brahe (1602-1680) en kolonel Fredrik Stenbock brachten 1500 ruiters en 2000 infanteristen in stelling tegen de troepen die in opdracht van Hannibal Sehested, Deens gouverneur van Noorwegen, de haven van Göteborg van de landzijde blokkeerden. Vier kannonen werden buitgemaakt, een groot aantal Deense soldaten liet het leven en de overigen moesten de wijk nemen naar de vesting Bohus (‘Brieven van Louis de Geer’, in BMHG 29(1908), p. 278-280).

7 - De Zweedse veldmaarschalk Gustav Karlsson Horn werkte gestaag voort aan de omsingeling van de sterke Deense garnizoensstad Malmö.

8 - Koning Christiaan IV van Denemarken arriveerde op 25 augustus in de haven van Kopenhagen. Terstond zocht hij de rust op van het slot Rosenborg (Kernkamp, De sleutels van de Sont, p. 101).

9 - In particuliere gesprekken met Deense autoriteiten moesten de Staatse ambassadeurs dr. Gerard Schaep, Albert Sonck en de Friese raadsheer Joachim Andreae veel verwijten aanhoren. Eindelijk, op 17 augustus, werden zij in de gelegenheid gesteld om hun bemiddelingsvoorstellen voor te leggen aan kroonprins Christiaan. Het wachten was nu nog op een audiëntie bij koning Christiaan IV (Kernkamp, De sleutels van de Sont, p. 115-120, en Aitzema (fo) II, p. 995-997).

10 - De Denen koelden hun woede op gevangengenomen zeelieden van de hulpvloot van Louis de Geer. De Hollanders werden in de boeien geslagen en in smerige kerkers geworpen. Matrozen van Deense of Noorse origine kregen de strop (Kernkamp, o.c., p. 121-122).

11 - Het keizerlijke expeditieleger van Matthias, graaf Gallas, dreigde de troepen van de Zweedse opperbevelhebber Lennart Torstensson af te snijden van hun bevoorradingspunten in het hertogdom Holstein. De Zweden ontkwamen aan deze valstrik. Op 18 augustus verlieten zij hun kwartieren in Rendsburg en trokken dwars door de vijandelijke linies naar Bad Oldesloe. In de buurt van Kiel passeerden zij enkele keizerlijke wachtposten, maar graaf Gallas kwam niet tot actie. Een week later vertoonden de soldaten van het leger van Lennart Torstensson zich reeds in Ratzeburg (ten zuiden van Lübeck) (Gazette 1644, no. 109, dd. 10 september 1644, met een bericht uit Hamburg van 23 augustus).

12 - De opmars van de Zweedse en Franse legers in de Duitse landen baarde keizer Ferdinand III grote zorgen. Op 8 september gelastte hij de terugkeer van het keizerlijke expeditieleger van Matthias, graaf Gallas, naar de Habsburgse landen. In ieder geval moest voorkomen worden dat de Zweden assistentie zouden bieden aan de manschappen van de Zevenburgse vorst György I Rákóczi (Doc. Boh. VII, p. 133 no. 384, p. 135 no. 390, p. 137 nos. 398-399 en p. 139 no. 404).

13 - Trittau, ten oosten van Hamburg. Begin september was Schering Rosenhane, Zweeds resident te Munster, op de hoogte van de inhoud van de onderschepte brief; vgl. Acta pacis Westphalicae; Die kaiserlichen Korrespondenzen I, p. 618.

14 - Johann Georg I, keurvorst van Saksen, veroverde in korte tijd de plaatsen Chemnitz, Grimma en Leisnig. Het garnizoen van de vesting Rochlitz (ten zuiden van Leisnig) mocht niet op zijn genade rekenen (Doc. Boh. VII, p. 89 no. 220 en p. 135 no. 391). De keurvorst staakte zijn campagne langs de Mulde toen hem het bericht bereikte dat het Zweedse expeditieleger van generaal-majoor Hans Christoph, graaf van Königsmarck, de belegering van Torgau aan de Elbe had ingezet (Doc. Boh. VII, p. 137 no. 398).

15 - Het schip met de ambassadeurs Jacob de Witt, dr. Andries Bicker en Cornelis van Stavenisse had zich ter hoogte van de kaap van Skagen afgescheiden van de Staatse convooivloot van vice-admiraal Witte de With. Op 13 juli moest kapitein Anthonis van Zalingen in het zicht van de vesting Älvsborg het anker uitwerpen. Zes Deense oorlogsschepen blokkeerden de toegang tot Göteborg. Na moeizame onderhandelingen kregen de Staatse ambassadeurs van de belegeraars, admiraal Ove Gedde en de Noorse gouverneur Hannibal Sehested, toestemming om langs de Deense vesting Bohus door te steken naar Göteborg. Op een half uur gaans van de stad stapten zij van een Deens fregat over op sloepen die overste Ture Bielke (Svenska Riksrådets Protokoll X (1643-1644), p. 345) en het stadsbestuur van Göteborg hun ter beschikking hadden gesteld; vgl. no. 6985, en Aitzema (fo) II, p. 993-994.

16 - Onlangs waren in de Republiek brieven binnengekomen waarin de Staatse ambassadeurs Jacob de Witt, dr. Andries Bicker en Cornelis van Stavenisse verslag uitbrachten van hun reis van Göteborg naar Stockholm (Kernkamp, De sleutels van de Sont, p. 130-131, en Aitzema (fo) II, p. 994-995).

17 - Nils Assersson Mannersköld (1586-1655), gouverneur van Göteborg; zie no. 6697, en SBL XXV, p. 94-96.

18 - Over Fellingsbro (ten oosten van Örebro) trokken de Staatse ambassadeurs naar Arboga, waar zij werden begroet door de koninklijke kamerheer Axel Sparre (Svenska Riksrådets Protokoll X (1643-1644), p. 592) en Clas Nilsson Stiernsköld, stadhouder van Örebro in Västmanland (BLS XVI, p. 45-46).

19 - De kamerheer Axel Sparre nodigde het Staatse gezelschap uit om plaats te nemen in de galjoten (Svenska Riksrådets Protokoll X (1643-1644), p. 564). De bootreis naar Stockholm geschiedde in twee etappen, de eerste dag hield men halt in Kungsör aan de Mälaren, de tweede dag in Strängnäs. In de avond van de 2de augustus meerden de galjoten af aan de kade tegenover het koninklijk paleis van Stockholm (Kernkamp, De sleutels van de Sont, p. 130-131).

20 - Van Helgeandsholmen werden de Staatse ambassadeurs met een karos van de koningin naar hun logement bij de Grote Markt (Stortorget) geleid (Svenska Riksrådets Protokoll X (1643-1644), p. 574).

21 - Op 3 augustus werd de Franse vredesbemiddelaar Gaspard Coignet, sieur de La Thuillery, met groot ceremonieel door de rijksraden Ture Nilsson Bielke en Matthias Soop de stad binnengeleid.

22 - Namens de minderjarige koningin Christina nam rijkskanselier Axel Oxenstierna de volmachten op 26 juli/5 augustus in ontvangst. De zoon van Jacob de Witt, secretaris van de Staatse delegatie, belastte zich met de overhandiging (Svenska Riksrådets Protokoll X (1643-1644), p. 576).

23 - Diezelfde dag werd de Franse vredesbemiddelaar in audiëntie ontvangen. Daags daarna (27 juli/6 augustus) verscheen de karos van de koningin voor de deur van het logement van de Staatse delegatie. De rijksmaarschalk Åke Axelsson Natt och Dag wachtte de ambassadeurs Jacob de Witt, dr. Andries Bicker en Cornelis van Stavenisse aan de trap van het koninklijk paleis op en leidde de heren naar de ontvangkamer van de koningin (Svenska Riksrådets Protokoll X (1643-1644), p. 575-577).

24 - Nadat Jacob de Witt zijn voorstellen tot bemiddeling in het Zweeds-Deense conflict in een Latijnse toespraak had toegelicht, vingen de besprekingen aan. Hiertoe had kanselier Axel Oxenstierna de rijksraden Johan Skytte en Per Sparre gemachtigd om met hem aan de onderhandelingen deel te nemen. Op 29 juli/8 augustus bracht de kanselier, bijgestaan door graaf Jacob Pontusson De la Gardie (1583-1652), in de rijksraad verslag uit van de visites aan de logementen van de Franse en Staatse delegaties (Svenska Riksrådets Protokoll X (1643-1644), p. 578-581).

25 - De Franse en Staatse bemiddelingsvoorstellen werden aangenomen. De Zweedse veldmaarschalk Gustav Karlsson Horn kreeg een beslissende stem in de voorbereiding van het vredesoverleg (Kernkamp, De sleutels van de Sont, p. 131).

26 - Tien dagen na zijn audiëntie, op 5/15 augustus, nam de Franse vredesbemiddelaar afscheid van het Zweedse hof. Begin september hervatte hij zijn onderhandelingen met koning Christiaan IV van Denemarken (Svenska Riksrådets Protokoll X (1643-1644), p. 588 en p. 593, en Fridericia, Danmarks ydre politiske historie II, p. 438-441).

27 - Op 21 augustus kwam de fourier Steven Holman met brieven uit Stockholm in Helsingør aan. De Deense slotvoogd liet de bode gevangen zetten en stuurde de brieven door naar de rijkshofmeester. Via dit adres werden de brieven tenslotte bezorgd bij de drie Staatse ambassadeurs dr. Gerard Schaep, Albert Sonck en de Friese raadsheer Joachim Andreae (Kernkamp, De sleutels van de Sont, p. 140-144).

28 - De Zweedse rijksdrost Per Brahe en kolonel Fredrik Stenbock hadden de Deense troepen van Hannibal Sehested uit de omgeving van Göteborg verdreven; supra, n. 6.

29 - Per Banér (1588-juli 1644), rijksraad en raadsheer in de rijkskanselarij (SBL II, p. 658-665).

30 - De ongelukkige afloop van het huwelijksavontuur van Valdemar Christian, graaf van Sleeswijk-Holstein, natuurlijke zoon van koning Christiaan IV van Denemarken. Pas in augustus 1645 kon de graaf zijn thuisreis aanvaarden (A.S. Radziwiłł, Memoriale III, p. 185, en Fridericia, Danmarks ydre politiske historie II, p. 385-386).

7032. 1644 september 5. Van H. Appelboom.1

Searchform

Fulltext search

Metadata search

Search domain