4602. 1640 april 14. Aan N. van Reigersberch1.

Mijnheer,

't Stuck van Denemarcken vinde ick vol difficulteiten, waervan eenige bij uE. brief van den tweeden April2 wel sijn aengemerckt. Hoe den handel, daer soo veele menschen van leven, sal connen oft gemist werden ofte op andere wegen getransporteert, can ick noch niet wel bevroeden ende sal daervan garen onderrechting ontfangen ende contribueren, wat mij mogelijck sal sijn.

De ambassade nae Swede3 sal misschien sijn een voorgeven om den coninck van Denemarcken tot wat meerder billickheit te brengen.

Van Engellant weet ick niet, wat ick sal seggen, ende wensche seer, dat mijnheer den eertsbisschop4, die mij de saecken van sijne churf. Doorluchticheit5 heeft gerecommandeert - waerin ick nae mijn clein vermogen mijn best heb gedaen -, wilde aennemen ende gedachtich sijn de recommendatie, die ick wederom aen sijne Hoochwaerdicheit heb gedaen, van denselve prins te willen houden voor gerecommandeert, niet alleen tot vrijheit, maer oock tot herstelling van 'tgunt hem toecomt; waertoe ick al sal bijbrengen, dat in mijn macht is.

Van de Schotsche saecken can ick niet seggen. Ick hoop den coning6 de gemeente door factieuse menschen, die de predicanten tot haere instrumenten gebruicken, opgemaect sijnde, door sijne goedheit wat sal toegeven ende daerdoor anderen de middel ontnemen om haer proffijt daermede te doen. Andersins loopt de saecke peryckel.

209

Den coning7 heeft mij gesegt, dat de landgravin8 volcomentlijck het accord met sijne Majesteit heeft gesloten, waerover Swede sich sal verblijden.

Ick wensch de collegiën van de admiraliteiten waeren wat minder in personen ende wat meerder in getrouwicheit ende ervarentheit. 't Lant aldaer hangt aen de zee ende de zee aen de sorge, die daervoor werdt gedraegen. 't Sal wel noodigh sijn, dat men sich haest aldaer re(d)e maecke tot het oorlogh. Delft sal moeten toegeven, urbs vetus et edentula9.

Ick sal garen verstaen, wie het zijn, die tegen d'heer Knuit10 wercken ende op wat maniere.

Mijnheer den churfürst palsgraef maeckt sich hier seer aengenaem door een seer vrundelijcke maniere van conversatie. Is van meening alle de principale dienaers van dit rijck te besoucken. Den coning ende mijnheer den cardinael sijn wel genegen t'sijnen beste. Wij moeten sien, wat Engellant wil doen. Openbaere rupture in dese tijdt dorf mijnheer den churfürst niet wel hoopen ende mijnheer den graef van Licester11 seit, dat geene maechschap den coning van Engellant sal brengen in oorlogh. Het naeste dan waer, dat den coning van Engellant aen sijn churf. Genade wilde geven de middelen om een beter leger te maecken als voor dese, waerbij ick meene men den coning van Vrancrijck soude connen disponeren om mede wat te doen. De coninginne van Swede siende eenige considerable beginselen soude oock eenige van haer volck connen daerbij vougen, tot redresse van de saecken van Duitschlant volgens het eerste desseing van den grooten coning Gustaef12. Dit sijn dingen, die wel te raiden ende te wenschen sijn, maer wat uit Engellant sal staen te verwachten, weet ick niet wel. Wij hooren een conspiratie in Schotlant is ontdeckt tegen den hoofden van de convenance13. Dit sal mischien de humeuren meer ontstellen, die beter waeren gestelt. De deputatiën van de steden ende provinciën gaen oock niet heel tot contentement van het hoff. Den ambassadeur van Spaignië14 sal seer wercken ende 'tselve sal aen veelen bijsonder van den derden staet, ombragie geven. Soo het den coning van Engellant geliefde door de eene ofte d'andere wegh de saecke van mijnheer den churfürst te bevorderen, daerdoor soude sijne Maiesteit sich van veele quaede humeuren connen ontlasten ende veele, die twijffelen, trecken tot sijne dienst. Wij sullen sien, wat den tijd sal medebrengen.

Daerentusschen werden hier groote preparaten gemaect ten oorloge. Mijnheer den maerschalck de la Milleraie15 begint sijn leger, dat wel het grootste sal sijn, te vergaderen bij Noyons ende Soissons. Den graef de la Guiche16 sal een clein leger hebben om sich bij 't leger van d' heer de la Millerai te vougen, soo het nood is. Mijnheer de Chastillon17 sal op een ander oort van de frontieren van Nederlant mede een leger hebben, waeronder sal sijn de Duitsche ruiterie van den coninck. Den marquys de Villeroy18 treckt in het graefschap van Bourgogne. Mijnheer den prins19 heeft mij adieu gesegt gaende nae de frontieren van Bajone, alwaer den vijant sterck is.

210

In Italië heeft den Spaignaerd20 veel volcx bij malcander. Men schrijft uit Italië van tweeëndetwintichduisent te voet, ses te paerde. Een edelman21, die hier is van mevrouw van Savoie22, seit, dat ontrent twaelffduisent van deselve haer in 't velt getoont hebben bij Chivas, maer de hooge wateren hebben haer belet te gaen nae Casal.

Onder de Grisons is murmuratie tegen 't laetste tractaet bij haere gedeputeerden gemaect tot Inspruck23. Maer 't sijn woorden sonder clem. De Switsers te Baden hebben de keisersche toevoer toegestaen t' haere costen; den afgesonden24 van de twee princen van Savoie25 niet aengenomen als ambassadeur; de reste van 't geproponeerde aengenomen te rapporteren aen de steden. De stadt van Constans heeft niet connen bewogen werden om garnisoen in te nemen.

Den vorst van Beyeren26 vresende voor sijne landen heeft Mercy27 bij sich ontboden. Men merct in de Norembergsche vergadering, dat niemant meer afkeerigh is van de paix, als deselve vorst van Beyeren. Men maect hier gereedschap om sesduisent man te senden tot verstercking van den hertogh van Longueville28. Den coning heeft mij in de laetste audiëntie, die ick bij sijne Maiesteit heb gehadt, getoont genegen tot de saecken van mijnheer den palsgraef ende seer verheugt over het tractaet nu volcomentlijck besloten met mevrouw de landgravin. Indien nu mijnheer den churfürst daerbij een goed leger had, soo soude ons wat goeds in Duitschlant staen te verwachten.

Den paus blijft in onlust met Vrancrijck ende Spaignië ende seit cardinaelen te willen maecken sonder inzicht op eenige croon.

Van de doot van den grooten heer29 sijn wij noch onseecker, maer hooren, dat de Tartaren sijn ingevallen in Podolië ende de Polen afbreuck hebben gedaen.

Te Brisac sijn ses schepen ingecomen met coren. Bingen ende Baccherach sijn vrij van de vijant. In 't lant van Zurigh is een kind geboren met twee hoofden, vier armen, vier voeten ende in 't lant van Bern, binnen in de aerde bloedende vleysch gevonden, waeruit de luiden aldaer afnemen aenstaende tweespalt ende swaer oorlogh.

Den 14 April 1640.

D'heer Windebanc30 is naer Engellant getrocken ende wij verstaen, dat een eilant leggende voor America, Nieuw Engelant genoemt, de Engelschen afhandigh is gemaect door de negros.

Men seit de Spaignaerden in Nederlanden sullen hebben vier legers, die maecken sullen veertichduisent man te voet, tienduisent te paerd.

Die van 't garnisoen van Erfurd, soo wij verstaen, hebben het casteel van Masfeld geravictailleert.

Den cardinael-infant heeft de hooger hant gegeven aen den prins Casimir31.

211

Den marescal de Chastillon sal sijn volck bij Chalon vergaderen. Den marescal de Bresé32 sal commanderen in de groote zee. Den hertogh Carel van Lotharingen33 maect eenigh volck bij de Mosel.

Den coninck heeft monsieur d'Ossenville34 gemaect lieutenant-general over Brisac ende aenleggende plaetsen, waarin d'heer Erlach35 sonder wiens weten 'tselve geschiet, t'onvrede is.

Een groote aerdbeving is geweest op alle plaetsen aen de Maes dynxdagh voor paeschen36.

Adres: Mijnheer Mijnheer van Reigersberg, Raed in den Hoogen Raide in Hollant.

In dorso schreef Van Reigersberch: Broeder de Groot den 14 april 1640, uyt Paris.