3992. 1639 februari 26. Aan N. van Reigersberch1.

Mijnheer,

UEd. schrijven van den 14 febr.2 is mij wel behandight. Ick wilde wel weten,

130

Ick danck uE. voor de debvoiren gedaen bij Aelianus5. Dat uitstel van tot Paesschen connen mijne saecken niet verdragen te minder, alsoo den tijd aencomt, dat mijne huisvrouw de reise sal moeten aennemen nae Nederlant. Ende soo de occasie verkeren dat ick een van mijne kinderen soude moeten uithuwelijcken, sulcx soude sonder gereed gelt niet connen geschieden. Daerom moet Aelianus sien op de eene ofte andere manier mij te helpen aen gelt ende buiten schade; die ick alrede geleden heb is groot genoech.

Ick sal gaerne weten de oorsaeck waerom den Prince van Orangie6 onvrund is van Amsterdam7. Soo Amsterdam8 werd geperst ende hulp soude mogen van doen hebben uit Engelant9, sal die vinden, soo veel Grotius10 can oordeelen, die daertoe alles heeft bijgebracht, dat hem mogelijck is geweest. Ick houde Arsens11 die bij Vrancrijck12 werd geappuyeert, oorsaeck is van dit spel13 ende brouwt op de oude bestel. Men dient de jalousie, die de andere steden14 van Hollant15 op Amsterdam16 hebben, soo veel doenlijck is, wech te nemen, waertoe van beide zijden discretie is van noode. Amsterdam17 dient oock te letten, hoe sij van binnen staen.

De incrimping van de keiserschen in 't land van Cleef is dangereux voor den staet van de Vereenigde Nederlanden ende sal occasie gegeven van te discoureren,

131

Den hertogh van Wimar18 comt nae hier niet, heeft becomen het casteel de Joux ten deele door gebreck van water, ten deele door oneenicheit onder het garnisoen. Een ander casteel, Villains genaemt, heeft sich overgegeven aen den overste Rose19. Chateau Vieux defendeert sich noch. De Wymarschen sijn gelogeert bij Pontearlier, de Fransoisen onder den graef van Guébrian20 bij Nozeroi in seer goede quartieren, vol met vivres. Soo dat den hertogh van Wymar twaalff duisent sacken coren van daer doet brengen eerst nae Neufchastel, dat seven uiren is van Pontearlier, ende vandaer door d'Aire, die bij Laufenburg sich in den Rijn begeeft, in den Rijn ende soo nae Brisac. Indien de Fransoisen dit jaer op haer stuck letten, is de Franche Comté aen haer, want sij hebben wel te eeten, daer Dolen, Graz ende Bezanson honger lijden ende de luiden te platten lande sijn soo quaelijck getracteert geweest bij de Lorrainsche, dat sij de Fransoisen voor goede luiden houden. De Lorrainsche ten deele door vrese van de Fransche ende Wymarschen, ten deele door den haet, die de boeren tegen haer hebben, sijnde geretireert uit de heele Franche Comté, houden haer in een uitgeteerde weide van Lorraine ende Lutzenburg. De apparentie, soo veel ick can oordeelen, dit jaar voor onse zijde sijn goed vanwegen den hertogh van Wymar, d'heer Banier21, Vrancrijck ende Hollant, soo niet en wert versuimt.

Van d'alliantie met Engellant desperere ick, siende 't werck, dat zij thuis hebben met de Schotten, de welcke in haere synode van december te Glosgauwen hebben geëxcommuniceert haere aertsbisschoppen22, die twee sijn ende noch ses bisschoppen23, ses andere24 afgeset ende eenige predicanten, veele synoden, voor dese gehouden gecasseert besloten geen bisschoppen meer te willen lijden door alle 'twelcke sij wel weten, hoeseer sij, soo de bisschoppen van Engelant, die dese consequentie wel verstaen, als den coninc25, die de bisschoppen naect hebben geostenseert, maer sijn geresolveert, soo 't schijnt, niet alleen de kercken maer oock de staet te veranderen nae haere phantasie stellen haer oversulcx sterck, in wapenen, waertegen den coninc van Engellant ter noot sich mede wapent ende treckt met soo veel volcx als hij can selfs nae Iorcq op de frontieren van Schotlant ende, soo 't schijnt, vresende dat eenige Engelschen door twee soete naemen van religie ende van vrijheit souden mogen werden besmet heeft vier duisent Waelen uit het Spaensche Nederlant ontboden ende om die weldaet dobbelt te loonen acht duisent Engelschen gesonden nae 't selve Nederlant, al 't welck wel toont, dat denselve coninc van dese tijd niet en is in poincten om sich tegen den keiser26 ofte Spaignië te stellen, ende dat daerom 't huis van den Pals vooralsnoch blijven sal meer beclaegt als benijdt.

132

De coninginne van Engellant27 is van teere dispositie, 'twelck haer veroorsaeckt heeft een kinderbed wat voor den tijd. De medicijnen raiden haer van lucht te veranderen. Sij en weet geen lucht beter als van Vrancrijck, plaetse van haere geboorte, maer die hier sijn vresen, dat sij hier comende niet alleen soude arbeiden tot herstelling van haere moeder28, maer oock als coninginne veele dingen seggen aen den coning, haer broeder29, die een ander wel soude swijgen.

Die van Venetiën setten haer voet met den paus30. Ick meene oock, dat haere saecken met den Grooten Heer31 sal werden geaccomodeert alsoo den cahimachan32 den bailo33 van Venetië, die te Constantinopolen is, heeft verseeckert, dat sij in een jaar geen oorlogh hebben te vresen, ende off daernae 't oorlogh op quaem, dat den coophandel vrij sal blijven, soodat de Venetianen met geld ende Vrancrijck met autoriteit tijdt sullen hebben om die saeck te accomoderen, waertoe niet weinigh helpen en sal, soo het waer is, dat men schrijft van een nederlage, die den Grooten Heer soude hebben ontfangen van de Persianen geholpen door een rivier, die sij op de Turcken hebben doen deborderen, waeruit wel schijnt dat den Persiaen34 den inval van den grooten Mogor35 in sijne landen soo veel niet en estimeert, dat hij daerom Bagdet soude willen overgeven ende dat Hongarie ofte Polen voor dit jaer van de Turcksche zijde niet en hebben te vresen.

Den keiser sal al doen, dat hij can, om Brisac weder te becomen ende soo men ons schrijft sal sijn broeder36 selff comen in 't leger aen den Rijn.

De protestantsche Switsers blijven seer geaffectioneert aen den hertogh van Wimar ende doen soo veel sij connen wetende, dat sijn leger ende besitting haer voor schants is.

Aen de Grisons doet den Spaigniaerd meer caresse als voor dese ende belooft de volle restitutie van de Valteline onder haere souveraineteit. Het ombrengen van Janasky37 heeft haer niet weinigh geëstonneert. Hij is omgebracht met deselve bijl, daermede hij doen predicant sijnde over drie ende twintich jaeren eenen van de Plantas38 had omgebracht. Soo doet God bijwijle justitie nae langen tijd.

Tot Paris den 16/26 februari 1639.

Den baron Biboni39 ambassadeur van den coninc van Polen40 blijft noch te Venetiën om te becomen intercessie voor den prins Casimir41.

In Italie is gestorven den hertogh van Candale42, broeder van den hertogh van Valette43.

133

Landstoel ende Keisersluiten sijn bij de keiserschen gegeven in de Spaensche handen.

In dorso schreef Van Reigersberch: Broeder de Groot, den 16/26 febr. 1639 wt Paris.

Boven aan de brief schreef Grotius: wilt letten off Numerianus44 niet wat soude connen doen met 32145.