4389. 1639 november 15. Van J. Wtenbogaert1.

Mijnheer,

Uwer Ex.e sonderlinge aengenaeme boven alle, die mij van elders mogen toekomen, bijsonder de leste van den 20 Augusti2, verwecken alle tijt in mij een extraordinaris brandende lust om die te lesen ende uEx.e daerinne te hooren spreken, doch oock te gelijck eenige schaamte ende schroom om die te beantwoorden.

D'oorsaeck van beyde dese bewegingen, die ick daerover in mij gewaer worde, is aen d'eene zijde de continuatie van uwer Ex.e soo hertelicke ende ongeverwede affectie te mijwaerts, die ick in deselve speure, aen d'andere t'gevoelen van mijne geringheyt ende nieticheyt, oock onbequaamheyt om deselve met behoorlicke antwoordt te beiegenen, ende soo groote, gantsch onverdiende gunste als een sodanich personagie als uwe Ex.e mij bewijst, naer waerde te ontmoeten.

Mijnheer, ick spreke de waerheyt, uwe Ex.e biddende te geloven, dat dese consideratie voornamelick - opdat ick d'ander van de moeyelickheyt int schrijven, door de duysterheyt mijner oogen, nu voorbij gae - mij terugge houdt om uwe Ex.e niet soo dickwils met mijne lompe, magere brieven te besoecken, als ick gaerne soude, ende plichtshalven schuldich ben.

Evenwel sie ick, dat uEx.e niet en laet weldaat op weldaat te hoopen door de vriendschappen, die het uwe Ex.e gelieft te bewijsen aen de twee Wtenbogaerden,

747

Watt sal ick hierop seggen mijnheer? Ick en weet het niet; dan dat ick sie, dat de naem ende daat van Groot, gelijck voor desen, alsnoch alle tijdt bij uwe Ex.e marcheren de pair ende tesamen gaen, om sijne grootheyt te bethonen, oock in alle sorten van beleeftheyden - soo wel als in hoge geleertheyt - aen sulcken, die deselve niet verdient en hebben off verdienen en konnen.

Onder dese rekene ick mijnselve ende de mijne ende segge daerbij, dat het mij seer verdriet, dat mijne geringheyt mij verbiedt uwe Ex.e daertegen weder eenige aengename dienst te doen tot erkentenisse ende bewijs der danckbaerheyt, die ick uwer Ex.e grootheyt schuldich ben, anders dan met den Aldergrootsten te bidden - gelijck ick dagelicx doe - om de continuatie sijner segeningen over uwe Ex.e ende alle der sijner lange leven, gesondtheyt ende christelicken arbeydt tot sijner eeren, der christenheyt dienst, ende uwer Ex.e eeuwich welvaren ende salicheyt. Hierbij sal ick noch - over schaamte ende schrom, over all - vougen dese mijne ootmoedige - mogelijck all te importune - bede aen uwe Ex.e, dat het deselve gelieve de voornoemde mijne neven ende verwanten derselver goede gunste vorder te laten genieten, soolang zij daer sullen sijn, ende deselve na gelegenheyt mede te deylen sodanige instructiën ende vermaningen, als uEx.e weet den sodanigen nodich ende nut te sijn tot ernstige betrachtinge der waren deuchden ten dienste der christenheyt ende des vaderlands, oock tot haer eygen behoudens ende euwige salicheyt.

Om nu uwer Ex.e leste mij sonderling aengename wat naerder te beantwoorden, sal ick seggen, dat Voetius5 voortgaet soo int prediken als int disputeren in sijne maniere van doen, sonder dat ick evenwel hoore, dat hij meer met ons twee te noemen besich is off dat hij met sijne exorbitantiën veel voordeels doet, anders dan bij degeene, die all voorheen geseten willen sijn, daer sij begeren te wesen, met voornemen van de waerheyt niet te wijcken, ten ware sij quam geharnascht, gestockt, gestaaft ende met bus ende swaert gewapent - twelck doch haare nature ende maniere niet en is, als die liever heeft haare kracht te bethonen in haare eenvoudige doch hemelsche naacktheyt -, gelijck de logen geharnascht ende gewapent is; waertegen die de waerheyt beminnen ende aenhangen, haar dagelicx meer ende meer hebben te wapenen met patientie, totdat de God der waerheyt de logen met all haer gewelt verblase door den Gheest sijns monds.

Ick danck uEx.e seer van de communicatie van t'concept van dien voortreffelicken fra Paolo6. Waar te wenschen, dat de christenheyt dat werck hadde mogen sien in sijne vollen (?) geboorte. Onder de autheuren, die uwe Ex.e noemt als voorstanders van de Maght der Opperste Overheyt int kerckelicke7, vinde ick den naem van eenen Arnizaeum8. Ick wenschte te weten, wie hij is ende waer hij van die materiën schrijft. Van gelijcken verlang ick uyter maten seer te sien copie - indient mogelick is - van die brieven, die uEx.e seydt geschreven te sijn van den eertschbischop van Cantelberch9 aen die van Basel, Bern, Zürich ende Schaff-

748

Tot het uytgeven van dat tractaet, daervan uEx.e spreeckt10, derff ick derhalven niet porren, 'tselve dat uEx.e seydt van veel princen, moet deselve considereren, maer, mijnheer, soude men niet eens mogen sien, dat andere bij uEx.e gestelt int corte11, dat aldaer soo aengenaem was ende waervan de copie tot in Poolen was gekomen? Ick verlange seer daernae.

De gehele christenheyt heeft uEx.e seer te dancken voor dat uytnemende werk: De veritate Religionis Christianae12, welcker translatie bijkans in alle de taelen der gantscher werelt overall, soo ick van velen hoore, seer grote vruchten doet.

Ick, arm stackert, heb oock nu weer een woordt in dese onse Hollantsche werelt ende tale moeten brengen met het uytgeven van ses mijne laetste predicatiën13, hier in Den Hage in de remonstrantsche vergaderinge gedaen eenige jaren herwaerts op verscheyden texten ende tijden. De noodt perste mij voor 8 off 10 maenden dat te laten uytgaen, om reden in de voorreden kort aengewesen. Off het veel goeds doet, weet ick niet. Mij en is daerover totnochtoe niet bejegent, omdat het, achte ick, een slechte eenvoudicheyt heeft tot sijne bescherminge ende dat onse kerckelicke krijchshelden de pijne niet waerdich en achten haare dapperheyt daertegen te thonen, twelck mij niet onaengenaem en is. Want sijnde oudt ende tandeloos soude ick gebeten sijnde niet konnen wederom bijten.

Ick en weet niet, off uEx.e gesien moge hebben een mijn kleyn bouxken uytgegeven niet lang geleden met den titel van Naerder openinge der Mysteriën schuylende achter den brieff eens Sociniaensch geseyden Predicants etc.14. Ick soude uEx.e t'een ende t'ander wel hebben toegesonden, hadde ick niet geacht, dat mijne vodden onwaerdich zijn van uwe Ex.e aenschout te worden. Meyne evenwel van uwer Ex.e broeder, den heere Wilhelm de Groot, verstaen te hebben - indien ickt wel hebbe gevat -, dat sijne E. de leste bouck aen uEx.e heeft gesonden.

Ick meyne, dat uEx.e Heynsii Notas15 nu heeft gesien ende hoope met ontallicke anderen, dat uwer Ex.e Quadria off Notae16 haest te voorschijn sullen komen, dat de goede God geve.

Ick sprack in den aenvang mijns brieffs van schaemte ende schroem, maer sie

749

Ick bidde uEx.e sijne waerdige ende soo nutte oogen voor de christenheyt daermede niet te pijnigen, maer haer contenterende int gros met het sien, dat ick hebbe geantwoordt, de reste Vulcanus op te offeren.

Eyndende bevele ick mij, mijnheer, in uwer Ex.e goede gratie ende bidde God nochmaels om de continuatie van de sijne hemelsche ende salige over uEx.e ende alle dien deselve aengaen, ende blijve daerop soolang ick leve,

uwer Ex.e allerootmoedichste dienaer,
Johannes Wtenbogaert.

In s'Gravenhage, desen 15 November 1639.

Adres: Aen den zeer Excellenten heere Mijn heer Hugo de Groot, Ambassadeur van t'Rijck van Sweden bij den Alderchristelickste Majesteit tot Parijs.

In dorso schreef Grotius: 15 Nov. 1639 Utenbogard.

En boven aan de brief: Rec. 3 Dec.