4038. 1639 maart 26. Aan N. van Reigersberch1.

Mijnheer,

Ick heb gesien de propositie vanwegen de Staten-Generael, sijn Hoocheit2

202

Wat aengaet de judicature, het achtste artyckel van de instructie van den Hove van Hollant5 is altijd soo verstaen ende gepractizeert geweest, dat alle delicten oock van verraed tegen de landen in 't gemeen nae de verjaering hebben gestaen ter judicature van het Hoff van Hollant over alle personen geen soldaten sijnde privativelijck, over soldaten bij presentie. De Unie geeft noch ex natura federum, noch uit bespreck geene jurisdictie aen de Staten-Generael over soodaenige personen. Binnen 's jaers comt de kennisse6 aen de steden ende landvierschaeren, gelijck tot Delff ende Leiden meermael is geschiet. Contmestre causae heeft in criminele saecken noit in consideratie genomen, in civyle alleen om aen het Hoff van Hollant te mogen ter eerster instantie tanquam ad ordinarium Provinciae. 'Tgunt men ter contrarie in onsen tijdt heeft gesustineert ende gepractizeert is een notoire inbreuck geweest tegen de privilegiën van steden, coustume ende voors. instantie, gelijck die van Hollant vóór de verandering van de magistraten hebben verstaen7. Daerom dienen deselve van Hollant hier in te gaen eenpaerigh om niet minder te sijn als andere provinciën, die haer recht wel weten te mainteneren.

Daer is een Unie geweest van de protesterende princen en steden van Duitschlant. Maer noit soude eenigh prins ofte stadt toegelaeten hebben, dat het Consilium Formatum8, ingestelt tot dienste van de saecken van de Unie, eenige jurisdictie soude hebben geïmposteert op de minste ondersaet van deselve prins ofte stadt. Sulcx en is oock tot behoudenis van de Unie gantsch niet noodigh. Mij dunckt oock, dat die van het Hof van Hollant volgens den eedt, die sij gedaen hebben tot conservatie van de hoocheit van Hollant ende op haere instructie, niet wel ledigh en connen staen 't recht van 't lant ende 't haere aen de vergadering te remonstreren, dewelcke oock daer in behooren gesterckt te werden bij den Hoogen Raed, insonderheit alsoo men bij dese propositie ende andere acten voor desen gedaen siet een geformeert desseing tegen 'tselve recht. Soo sulcx geschiet, meene ick dat haest beven sullen die haerselve in de regiering van Hollant hebben ingedrongen om 't recht van Hollant aen anderen over te geven. De heeren van Zeelant dienen oock van deze consequentie geïnstrueert te werden.

Ick heb vast gelooft, dat van 't begin van de inquartiering in 't lant van Cleef, dat sulcx niet en was begonnen om voor eene winter te dienen. Ende met

203

Ick en can niet geloven dat de officiën, die dien staet in Groot-Bretaigne sullen willen doen, off aengenaem sullen sijn off operatie sullen doen, aengesien luiden, die haerselve vrij hebben gevochten, anderen door haer exempel aenlocken om van gelijcke te doen ende die consistoriale regiering die bij de Schotten werdt gesocht in de Vereenigde Provinciën in swanck is ende veel usurpeert tot naedeel van de overheit.

Den graef van Licester10 seit weder hier te sullen comen ende heeft het geschenck tot afscheit niet ontfangen. Evenwel twijffelen veele aen sijne wedercomste, alsoo men hout, dat hij de puritainen te veel favoriseert.

Ick hoope, dat uEd. langen arbeit in de saecke van Rotterdam11 in 't einde iet goeds sal voortbrengen. Een instructie voor de Hollandsche gedeputeerde ter vergadering van de Staten-Generael is noodigh ende dient daerop wel gelet.

't Is een vilainen treck die d'heer Basius12 mij speelt van mij eenige beste boucken ende papieren te onthouden. Ick en begeer van hem niet ende in alle gevalle soude de vrundschap, die hij mij soude connen doen, niet connen haelen het ongelijck, dat mij daerin geschied. Voor sulcke luiden moet men sich wachten. Ick ben te goed dan dat ick iemant sulcx soude willen doen, al waer het mijne vijant.

Van 't innemen van Bagdet bij den Turck13 wert niet meer getwijffelt. Den Persiaen14 had sestichduisent man gesonden tot het ontset, maer het leger van den Turck was te wel gesterct van wallen ende wercken op de manier van Europa ende daerenboven een groot deel van volck uit het Turcksche leger den Persianen tegen gesonden, welcke twee redenen de Persianen hebben doen teruggekeeren ende Bagdet doen vallen in de Turcksche handen met gewelt ende groote bloedstorting sijnde den Grooten Heer tegen die van Bagdet soo seer geanimeert geweest, dat dertichduisent menschen die haer in een stercke plaets van Bagdet hadden geretireert ende tot discretie overgegeven, sijn onthalst, tien alleen van de principalen sijnde gesalveert om in triomphe gebracht te werden te Constantinopolen. Dese groote victorie van den Turck sal apparentelijck den Persiaen doen buigen ende comen tot conditiën, dewijle hij oock den Grooten Mogor15 tegen heeft, die sich met den Turck heeft geallieert, omdat den Persiaen sijn eigen soon16 hadde verjaecht, die getrouwt had des Mogors dochter17.

204

Die van Venetiën soecken met alle middelen de vrede ende verswelgen veel ongelijcx soo groot, dat men schrijft, dat eenige schepen van Tunis twee Venetiaensche schepen hebbende becomen alle luiden, die daerin waeren, neus ende ooren hebben afgesneden om den Grooten Heer plaisir te doen; geven veel gelds; presenteren de restitutie van twee schepen, die noch zijn geconserveert, soo sij seggen, omdat sij verstonden die den Grooten Heer toe te comen. Ondertusschen niet seecker sijnde van de vrede, hoewel haer groote hoop gegeven werd ende de commercie is herstelt, senden thien galeyen, twee galeassen tot verstercking van haere vloot, die in zee is, vermeerderen de garnisoenen in Dalmatië, Corfu, Candië, stellen goede ordre in haer regieringe onder anderen ordonnerende, dat in den Raed van 120, die men noemt pregais, niemant sal comen jonger als sesendedertich jaeren, om den raed te ontgaen van jonge luiden, die dicmale dangereux is. Senden aen den paus18 niet alleen om de differenten, die sij met hem hebben, te accorderen, maer oock om de onlusten, die tusschen den paus ende hertogh van Toscane19 waeren geresen, te vereffenen. Sij hebben oock versterckt haer garnisoen, daermede Mantua werdt bewaert ende den ambassadeur van de keiser20, die bij haer is, versocht, dat den agent van de keiser die te Mantua is21 soude mogen wechgenomen werden om de neutraliteit te beter te conserveren, waerin des keisers ambassadeur geene swaericheit heeft gemaect, mids dat de Fransoisen oock haere agent22 wechnemen.

De meubles van den hertogh van Candale23 sijn besegelt ten versoecke van den ambassadeur van Vranckrijck24, off daer iet in mocht sijn den dienst van den coning25 raeckende. In plaetse van deselve heer van Candale werden voorgeslagen den soon van den hertogh van Modena26 ende Melander27, 'twelck Melander geen cleine eer en is, dat hij door sijne actiën hem selve den princen heeft gelijck gemaeckt.

In Spaignië hout men vergaderingh van los procuradores, dat is gedeputeerden van de provinciën, meer als coningen gaeren doen om gelt te vinden, waertoe soo in Spaignië als in Naples ende Siciliën - harde middelen werden gevonden op alle renten van landen ende huisen, op alle obligatiën ende contracten, des te swaerder, omdat de middelen van elckeen daerdoor werden ontdeckt. Daeruit seggen sij, dat sij voordeel sullen hebben het oorlogh dit jaer te onderhouden ende hebben alrede wisselbrieven doen afgaen nae Italië ende Nederlant verwachtende in dese maent van Maert de vloot uit Westindië. Crijgsvolck vindt den coninc van Spaignië28 in Spaignië niet soo veel als hij wel wilde sijnde dat lant niet dicht bewoont ende hebbende overal veel te besetten als de andere verheerde natiën niet hem veel

205

De Switsersche ende Grisonsche saecken staen seer wilt sonder dat nochtoe eenige vaste reeckening daerop is te maecken anders dan dat apparent is, dat Fransoisen meesters sullen werden van de Switsers ende de Spaignaerden van de Grisons, soo de saecken voortgaen, nae dat deselve haer totnochtoe schicken.

Den keiser heeft aen de Switsers geschreven ende versocht een bijeencomste te Bade, alwaer hij sijne ambassadeurs sal senden. Den Spaenschen ambassadeur32 ondertusschen solliciteert seer om vrije passagie te hebben door die landen voor eenige keiserschen, die passeren souden nae de Franche Comté sijnde in persone daerom geweest te Friburg ende Berne. De pausgesinde Switsers sijn hier wel toe gesint, geven oock eenigh volck aen Spaegne. Den keiser meent, soo veelen advise[re]n, Galas33 te geven dertichduisent man tegen Vrancrijck ende Piccolomini34 een leger om de progressen van de heer Banier te beletten.

Dat die van Genua haere differenten hebben geaccommodeert met Spaegnië, wert niet sonder reden daeruit afgenomen, dat zij Gonzaga35, keiserlijcke ambassadeur nae Spaignië met een goede galei op sijn reis nae Spaegnië hebben geaccommodeert, maer oock doctor Modaeus36, die sij gevangen hadden, in faveur van Spaignië losgelaeten.

De Grisons werden wilder ende wilder, vermoorden malkander dagelijcx, de justitie door factiën sijnde geswackt. De Fransoisen, die door haere groote begeerlijckheit veel credyts aldaer hadden verloren, beginnen weder hoop te crijgen van door de gemeente ende de gereformeerde predicanten haere affairen aldaer te connen redresseren ende senden Priolau37, secretaris geweest van den hertogh van Rohan38, maer altijd gelt getrocken hebbende van Vrancrijck, nae de Grisons ende vinden goet, dat hij nu sij gereformeert, hebbende voor desen te mis gegaen.

D'heer Luthmar39 is hier noch vanwegen den churfürst Pals40 met weinigh hoope van iet uit te rechten. Den tytel van churfürst willen men hier aen dien

206

Monsieur d'Estampes41 is door hulp van den bisschop van Chartres42, sijne broeder, met peryckel de Bastille geësschappeert; sal niet weder gaen nae Hollant. In sijne plaetsen werden gedestineert monsieur de la Tuillerie43, voor desen ambassadeur van den coninc te Venetië, ofte monsieur de Berlise44, swaeger van de heer Bulion45 ende nu conducteur van de heeren ambassadeurs.

Den 26 maert 1639.

Adres: Mijnheer Mijnheer van Reigersberg, raed in den Hoogen Raide in Hollant.

In dorso schreef Van Reigersberch: broeder de Groot den 28e (sic) Maert 1639 uyt Paris.