Carus mihi esse debet domini Graswinckelii liber,2 cum vectura eius non multum ad me pertinentis steterit undecim florenis et XIV assibus.3 Itaque ut fructum aliquem properatae missionis perciperem, statim eum legi. Laudo eius diligentiam, quam et aliis libris ostendit, conquirendi omnia quae ad argumentum susceptum pertinent. Scribit etiam Latinius quam alii plerique apud vos.4 Admiscet dicta quaedam elegantiora. Sed durius Monodum tractat quam eius dignitas et rerum peritia ferant. Neque vero Monodus5 defendit plane improbabilia. Verum est Venetos ab satis longo iam tempore anteha-

301

beri Sabaudo. Ac non minus verum est olim hanc rem iuris fuisse controversi. Deinde ius Venetorum in Cyprum6 multas recipit disputationes. Quodsi Veneti etiam nunc id tenerent, tenerent ut feudum olim Mammelucorum, deinde Turcae,7 non vero plenissimo iure. Creta et Corcyra regna fuere, sed Ulyssis temporibus.8

Davausium puto nihil egisse sine mandatu nisi forte singulas voces ad obrussam revocantur.9 Latio ego constitui non respondere,10 quanquam uber est materia. Non puto eum ita esse formidabilem, ut nemo contra eum hiscere audeat. Quodsi nemo ibi est qui pro me vel minimum laboris suscipere velit, ego vicissim eos non magis curabo quam Scythas aut Sarmatas.11

Arnaldius iterum prorepit. Crimini illi datum quod contra iesuitam scripsisset12 et quod putat non delinquere eos qui ob criminum veterum conscientiam semper a communione abstinent; imo etiam venialibus culpis addictos putat recte facere si abstineant et alia eius generis. Nocuit antiquus rigor, cui iam pares non sumus, ait ille.13 Princeps Condaeus14 - nam et is hac de re scripsit, sed nomine non addito - existimat hucusque ita creditum, si quis peccata confessus propositum habeat iis abstinendi et implendi quae praecepit paenitentiarius, eum iam tum moraliter certum esse se esse in statu gratiae et bene facere si communicet. Regina15 Sorbonae iudicium super his rebus exqui-

302

rit.16 Existimant autem et parlamentum et Sorbona17 contra leges esse subditum regis extra regnum ire cogi, recente adhuc memoria de abbate Dub[o]ysio,18 qui cum Romam ire iussus esset sui purgandi causa, illico in carcerem coniectus fuit. Quare cum Arnaldus, vir vitae in qua infestissimi nihil possint reprehendere, annum agens XXXVI, se subiiciat et sedis romanae et episcoporum catholicorum et nominatim archiepiscopi Parisiensis19 et Sorbonae iudicio, ut cognoveris ex acto quod at te misi,20 potest eius causa sic, adhibitis etiam quos pontifex delegaverit, cognosci. Ego sicut faveo veteres satisfactiones restituere cupientibus, ita video plerosque eos qui Arnaldo favent esse iansenianos, id est, in praedestinatione calvinistas. Prodiit nuper libellus contra Praedestinatum a Sirmondo editum. Eius auctorem alii putant Arnaldum,21 alii Blondellum reformatorum ministrum.22

Pax inter pontificem et contra foederatos signata est.23 De filio maximo natu quid futurum sit videbimus. Pridem enim nihil ab eo accepi.24 A Diderico nihil habeo ex quo in Fuggerorum arcem deductus fuit.25

Addam et hoc de Venetiis. Civitas eorum neque ab Attilae est neque a Gothorum temporibus, sed ab iis cum Langobardi pleraque Italiae tenuere. Et tunc paruerunt imperatoribus Graecis.26 At postquam contra eos Franci se imperatores dicere coeperunt,

303

cum possent cui vellent accedere, utrique illos maluerunt esse medios, et sic in possessionem venere libertatis suae. Postea multi principes et civitates libertatem arripuere, dum aemuli inter se reges Germaniae et Galliae malunt eos neutrarum esse partium quam iis quos oderant accedere.27 Sic etiam episcoporum Traiecti et comitum Hollandiae certamina locum fecere novis dominationibus.28 Fuisse autem sub Ostrogothorum imperio insulas Venetas satis manifestum est ex Cassiodoro,29 etiam nolente domino Graswinckelio.

Deus te, tuam tuosque ac nostros servet,

tibi obligatissimus frater,
H. Grotius.

9 Aprilis 1644.

Elector dux Bavarus acceptis literis meis Didericum filium iussit ire quo vellet, dum prius cum praefecto castrorum in cuius erat manu de pretio militari more conveniret. Itaque brevi hic futurum puto, pauperem, inopem, rebus omnibus exutum. Ita nos undique in magnas impensas damnamur. Ἐκδόσεις meas omnes30 eo magis tibi commendo quo magis fugit aetas. Cum videam eos qui ex Batavis ad me scribunt aut Excellentiae titulum non dare, aut non constanter dare,31 ut legatis regum dari solet, rogo commoneas ne ad me scribant, sed si quid scitu dignum est ad uxorem meam. Ego enim non respondebo. Excipio proximos nobis.32

Notes

1 - Gedrukt Epist., p. 965 App. no. 699. Antw. op no. 6787, beantw. d. no. 6819.

2 - De Dissertatio de iure praecedentiae inter serenissimam Venetam rempublicam et serenissimum Sabaudiae ducem, opposita dissertationi iussu serenissimi Sabaudiae ducis evulgatae van de Haagse advocaat-fiscaal mr. Dirck Graswinckel tegen het geschrift van Pietro (Pierre) Monod S.J., Trattato del titolo regio dovuto alla serenissima Casa di Savoia, Turijn 1633.

3 - De portokosten waren voor rekening van de ontvanger; zie no. 6787.

4 - André Rivet merkte over de latiniteit van mr. Dirck Graswinckel op: ‘C'est un cousin de Mr Grot[ius], advocat ici, homme d'une prodigieuse memoire, et qui a une grande facilité à escrire, quoy que non si clairement à mon advis que son cousin’ (Bots-Leroy, Corresp. Rivet-Sarrau II, p. 243).

5 - De jezuïet Pietro (Pierre) Monod (1586-31 maart 1644), vertrouweling van hertoginregentesse Christine van Savoye, kreeg al eerder een aanval uit de Republiek te verdu- ren. In 1640 verscheen te Leiden van de hand van Johannes Meursius jr. een Maiestas Veneta, sive de serenissimae Venetorum reipublicae eum in Creta tum in Cypro titulo regio, bono iure vindicato, contra Anonymum, dissertatio (Sommervogel, Bibliothèque de la Compagnie de Jésus V, kol. 1219-1222). De kwestie was dat de Republiek der Verenigde Nederlanden zich in ‘eer en tytulen’ wilde spiegelen aan de rang van de souvereine republiek Venetië (Heringa, De eer en hoogheid van de Staat, p. 13-16 en p. 286-296).

6 - Venetië had de titel van ‘koningin van Cyprus’ aangenomen. In 1633 begon Vittorio Amadeo, hertog van Savoye, het koningschap over hetzelfde eiland op te eisen; vgl. no. 3090 (dl. VIII).

7 - Giano, koning van Cyprus van 1397 tot 1432, betaalde tribuut aan het Mamelukkenbewind in Egypte. Na de dood van zijn opvolger Giovanni II (1432-1460) brak een opvolgingsstrijd uit die door Giacomo, echtgenoot van de Venetiaanse Catarina Cornaro, werd gewonnen. In 1571 kwam het eiland in Turks bezit.

8 - Kreta en Korfoe (het eiland van de Phaeaken in de Odyssee).

9 - De interventie van de Franse gevolmachtigde Claude de Mesmes, graaf van Avaux, ten gunste van de geloofsvrijheid van de katholieken in de Republiek. Grotius weigerde te geloven dat de graaf zijn pleidooi uit eigen beweging in zijn ‘Harangue ... faite en l'Assemblée des ... Estats Generaux des Provinces Unies, en la Haye le 3 du mois de Mars’ had verwerkt; zie no. 6780.

10 - Inmiddels had Grotius de Responsio ad dissertationem secundam Hugonis Grotii, de origine gentium Americanarum van zijn opponent Johan de Laet (BG no. 733 en BsG no. 214) bestudeerd; vgl. no. 6792.

11 - In zijn Notae ad dissertationem Hugonis Grotii de origine gentium Americanarum, Amsterdam 1643 (BG no. 727 en BsG no. 212), had Johan de Laet nog verkondigd dat de oudste volkeren van Amerika van oorsprong Scythen of Tartaren (Sarmaten) waren (p. 10-15). In de Responsio, p. 99-102, liet hij hen in de steek.

12 - De jezuïet Pierre de Sesmaisons. Tegen diens tractaat Question, s'il est meilleur de communier souvent que rarement schreef de jansenistische theoloog Antoine Arnauld zijn geruchtmakende memorie De la fréquente communion.

13 - Tacitus, Historiae 1, 18.

14 - Henri II de Bourbon, prins van Condé, nam het op voor de jezuïeten. In januari mengde hij zich in het debat met een anoniem geschrift Remarques chrestiennes et catholiques sur le livre de la Fréquente communion qui a paru nouvellement sous le nom de M. Antoine Arnauld (Bots-Leroy, Corresp. Rivet-Sarrau II, p. 184-191).

15 - Koningin Anna van Oostenrijk had het theologisch debat aanvankelijk naar Rome willen verplaatsen; zie no. 6770.

16 - Antoine Arnauld weigerde te vertrekken. In een schrijven van 14 maart verontschuldigde hij zich voor zijn ongehoorzaamheid aan de bevelen van de regentesse (no. 6794).

17 - Ook de theologen van de Sorbonne schaarden zich achter de verdedigers van ‘les libertés de l'Eglise gallicane’ (het Parlement van Parijs en de rector van de universiteit) (G. Hermant, Mémoires ... sur l'Histoire ecclésiastique du XVIIesiècle I, p. 246-249).

18 - Jean Dubois of Du Boys († 28 augustus 1626), abt van Beaulieu-en-Argonne, had de jezuïeten beschuldigd van medeplichtigheid aan de aanslag op het leven van koning Hendrik IV. In september 1611 aanvaardde hij een missie naar Rome. Bij aankomst werd hij gearresteerd en in de kerkers van de Engelenburcht geworpen. Hij overleed in gevangenschap (DBF XI, kol. 942).

19 - Jean-François de Gondi (1584-1654), aartsbisschop van Parijs sinds 1622 (DBF XVI, kol. 555-556; Tallemant des Réaux II, p. 37-38 en p. 943-944, en Cardinal de Retz, Oeuvres, p. 1245-1246 en p. 1251).

20 - De acte met de verontschuldiging van Antoine Arnauld (supra, n. 16) vermeldde Grotius alleen in zijn nieuwsbrief aan Nicolaes van Reigersberch van 2 april; vgl. nos. 6792, 6794 en 6809.

21 - In het najaar van 1643 bracht Jacques Sirmond S.J. (1559-1651), gewezen biechtvader van koning Lodewijk XIII, de bronnenpublikatie Praedestinatus [sive] praedestinatorum haeresis, et libri S. Augustino temere adscripti refutatio uit; zie no. 6469 (dl. XIV). Tegen dit geschrift stelde een zekere ‘Auvraeus’ [= Martin de Barcos (1600-1678), abt van Saint-Cyran] een Censure op. In 1645 bezorgde een uitgever in de Republiek een herdruk van de Praedestinatus ... Cui subiuncta est eiusdem libri Censura, in qua ostenditur nullam fuisse unquam praedestinatorum haeresim, auctore Auvraeo, theologiae doctore Sorbonnico (Patrologiae latinae tomus LIII, kol. 582-583, en Bots-Leroy, Corresp. Rivet-Sarrau II, p. 282-285).

22 - David Blondel (1590-1655), predikant te Houdan, de latere opvolger van Gerardus Joannes Vossius aan het Athenaeum Illustre te Amsterdam (DBF VI, kol. 698-699; NNBW VII, kol. 143-144). Hij werkte nog steeds aan zijn Apologia pro sententia Hieronymi de episcopis et presbyteris. In 1646 kon het Amsterdamse uitgevershuis van dr. Joan Blaeu het werk in omloop brengen.

23 - Paus Urbanus VIII gaf zijn zegen aan de voorstellen van de Italiaanse vredesbemiddelaar kardinaal Alessandro Bichi; zie no. 6804.

24 - Cornelis de Groot was niet bepaald mededeelzaam over zijn belevenissen in Venetië.

25 - Zie nos. 6731 en 6756 over het verblijf van de Frans-Weimarse officier Dirk de Groot in het kasteel van de Fuggers in Weissenhorn of Kirchheim. Kort na het opstellen van deze brief ontving Grotius de heugelijke tijding dat hertog Maximiliaan I van Beieren zijn jongste zoon had vrijgelaten; vgl. nos. 6741 en 6742, en het postscriptum bij deze brief.

26 - De republiek Venetië maakte geen deel uit van het Heilige Roomse Rijk.

27 - In het vijfde hoofdstuk van zijn Liber de antiquitate reipublicae Batavicae/ Tractaet van de oudtheyt van de Batavische nu Hollandsche Republique (BG nos. 691 en 698), bevestigde Grotius de onafhankelijkheid van de graven van Holland: ‘Daer benevens Philips van Leyden, die ten tijde als Willem de eerste van Beyeren Hollandt regeerde, een boeck van de Regeeringhe heeft beschreven, ende het selve boeck, alsoo hij professie dede van de Rechten in Vranckrijck, aen sijnen Vorst heeft toege-eygent, seyt dickmael in het selve Boeck, dat den Graef van Hollandt Keyser is in sijn Graefschap’; vgl. Philippus de Leyden, De cura reipublicae et sorte principantis; reprint of the editio princeps of 1516, Amsterdam 1971, fol. X, casus 9, 28.

28 - De Hollands-Stichtse oorlogen boden de Bourgondiërs en Habsburgers een kans om hun gezag in deze landen te vestigen.

29 - Namelijk tijdens de regering van Theodorik de Grote, koning van de Ostrogoten († 526 te Ravenna); zie Cassiodori senatoris Variae in MGH, Auctorum antiquissimorum tomus XII, Berlijn 1894, p. 149 r. 10.

30 - De kopij van de Anthologia Graeca (BG no. 534) en de poemata was nog steeds niet bij een drukker afgeleverd.

31 - Dit gold voor de geograaf Johan de Laet, maar ook voor nieuwsgierige ‘touristen’ uit de Republiek; vgl. no. 6587 (dl. XIV) en no. 6625.

32 - Het is vreemd dat Grotius in deze brief niet reageert op het bericht van het overlijden van de Amsterdamse predikant Jacob Laurentius op 19 maart 1644. Uit brieven die Isaac Vossius in deze tijd aan zijn vader Gerardus Joannes schreef, kan men opmaken dat hij wel degelijk belangstelling had: op 11 april 1644 tekende Isaac op: ‘In Jacobi Laurentii morte non multum perdidit Batavia. ... Vellet Exc. dominus meus scire quid ipsum impulerit scribere contra mulierem illam’. Ruim een maand later komt Isaac terug op Grotius' vraag over de bemoeienis van de predikant met Heyltgen Jacobs, ‘speckverkoopster’ in de Amsterdamse Stoofsteeg (no. 5801 (dl. XIII)). Nadat Gerardus Joannes Vossius zijn zoon alle informatie had gegeven, kwam er ook een einde aan de nieuwsgierigheid van ‘zijne Excellentie’: 'De Jacobo Laurentio gratum fuit Exc. Grotio intelligere id quod proximis literis pater cariss. indicavit. Ipse festive subiungebat: ‘Hij heeft het speck wechg’ (Amsterdam, UB, coll. RK, J 88j en J 93a-d).

Searchform

Fulltext search

Metadata search

Search domain

6803. 1644 april 9. Aan W. de Groot.1